Суицидтік сезімдерді анықтау және олармен жұмыс жасау өте күрделі, бірақ қажетті процесс. Суицидтік ойлар мен мінез-құлық жастар арасында күннен-күнге көбірек кездеседі. Қазақстанда жастардың психикалық денсаулығына қатысты зерттеулер кең ауқымды болып келеді. Мұнда суицидтік сезімдердің диагностикасы мен алдын алу мәселелерінің қоғамның әртүрлі жастағы мүшелеріне, әсіресе жастарға, ерекше назар аударылуы керек.
Суицидтік сезімдерді алғашында анықтау олардың көріністерін түсінуге негізделеді. Көп жағдайда, суицидтің алдын алу үшін, адамдардың мінез-құлқын және психологиялық жағдайын бақылау маңызды. Әрине, куәгерлердің, достардың және отбасы мүшелерінің рөлі ерекше. Олар суицидтік ойларды немесе мінез-құлықты көргенде, дереу әрекет етуі қажет. Мысалы, адамдардың таңдау жасау, минималистік өмір сүру, оқшауланған болу, көңіл-күйдің күрт өзгеруі сынды белгілердің әрқайсысы суицидтік сезімдермен байланысты болуы мүмкін.
Психологтар суицидтік сезімдердің кең таралған белгілері ретінде депрессия, anxiety, жылау, іс-әрекетсіздік, мәселені асыра бағалау, өмірге деген қызығушылықтың жоғалуы, жекешелену секілді жағдайларды анықтайды. Бұл белгілер жиі кездеседі, бірақ сол көріністердің қандай да бір біртұтас қағидамен байланысты екендігі әрдайым анық емес. Сондықтан, әрбір жағдай жеке, терең зерттеуді талап етеді.
Суицидтік сезімдерді анықтауда бағалау құралдары, сауалнамалар және интервьюлер кеңінен қолданылады. Психологтар спецификалық тесттерді өткізіп, адамның эмоционалдық жағдайын бағалай алады. Мұндай тесттер нәтижесінде қауіптің деңгейі мен индивидуумның тәуекел деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. Назар аударылатын басты қағидалардың бірі — адамды тыңдау. Көптеген адамдар суицидтік ойлар туралы ашық айтқысы келеді, бірақ оларға дұрыс тыңдаушы табу қиын болуы мүмкін.
Суицидтық сезімдерді анықтаудың келесі кезеңі — олармен жұмыс. Бұл процесс сапалы психологиялық қолдау мен қажетті медициналық көмек көрсетуді қамтиды. Психотерапия мен психологиялық консультациялардың ең алдыңғы қатарлы әдіс-тәсілдері, мәселен, когнитивті-поведінкалық терапия, проблеманы шешу терапиясы секілді бағыттар жиі қолданылады. Мұндағы мақсат — адамның теріс ойларын өзгерту, эмоционалдық ауыртпалықты жеңілдету және өмірге қызығушылықты қайта ояту.
Суицидтік ойларды дұрыс басқару үшін алдын алу бағдарламалары, тренингтер, семинарлар өткізілуі қажет. Бұл шаралар қоғамда, әсіресе жастар арасында психикалық денсаулыққа деген жауапкершілікті арттыру үшін маңызды. Ата-аналар, ұстаздар және жастар ұйымдары арасында психологиялық сауатты қатынастар қалыптастыру қажет. Және осындай бағдарламалар суицидтік сезімдердің алдын алу жұмыстарына бағытталуы тиіс.
Суицидтік сезімдермен жұмыс барысында кәсіби мамандар мен психологтардың рөлі өте үлкен. Олар, бірінші кезекте, адамның өмірінде маңызды рөл атқаратын тұлғалармен байланыста болу арқылы, сонымен қатар шұғыл көмек көрсету арқылы адамдарға өмірдің қиыншылықтарын толық түсінуіне мүмкіндік береді. Психологтар мен психиатрлар суицидтік ойларды бақылау үшін қажетті құралдарды белгілеп, жақсы нәтижелерге жетуде маңызды рөл атқарады.
Сондай-ақ, қоғамда ақпараттандыру жүйесін жақсарту да суицидтік сезімдердің алдын алу үшін мәнді. Адамдарға психикалық денсаулық, стрессті басқару, өмірлік қиындықтарды жеңу тәсілдері бойынша ақпарат беру — аумақтық міндеттердің бірі. Білім беру мекемелері мен әлеуметтік қызметтер суицидтің алдын алу үшін қажетті ресурстарды ұсынуға міндетті.
Суицидтік сезімдермен жұмыс істеу — бұл тек психологиялық көмек көрсету ғана емес, сонымен қатар қоғамдық үрдіс. Отбасылар, достар мен қоғамның өзара байланысы, проблемаларды түсіну және оларды шешу нәтижесінде қоғам психикалық денсаулықты көтеруге және суицидтік ойлардың таралуын төмендетуге үлес қосады.
Суицидтік сезімдерді анықтау және олармен жұмыс жасау — жастар мен жалпы қоғамның психикалық денсаулығын қамтамасыз ету жолындағы маңызды қадам. Жеке адам, әлеуметтік орта мен қоғамның бірлігін нығайту, суицидтің алдын алудағы тиімді құрал болмақ.
Ата-аналар үшін тренингтер өткізу
Суицидтік сезімдердің алдын алуда ата-аналардың рөлі ерекше. Отбасы — баланың алғашқы әлеуметтік ортасы, онда тұлғаның тұлға ретінде қалыптасу негіздері қаланады. Ата-аналардың психологиялық білім мен дағдылары, олардың балаға көрсеткен қолдауы, суицидтік сезімдердің пайда болуына немесе олармен күресуге күшті әсер етеді. Сондықтан, ата-аналарға арналған тренингтер өткізу — маңызды әрі қажет шара.
Тренингтер барысында ата-аналарға балаларының психологиясына, олардың эмоционалдық күйіне, суицидтік сезімдердің белгілеріне ерекше назар аудартылады. Ата-аналардың балаға деген түсіністік қатынасы қалыптасуы үшін, оларды психология негіздерімен таныстыру керек. Не себепті баланың суицидтік әрекеттері қолайлы немесе қауіпті болып көрінуі мүмкін? Оның себебі өте жиі балалар мен жасөспірімдердің ішкі дүниесіне ену үшін ата-аналардың қарым-қатынас дағдыларының жетіспегенінен туындайды. Мысалы, егер ата-ана баласымен сенімді байланыс орната алмаса, бала өз проблемаларын бөлісуден қорқады. Бұл, сайып келгенде, суицидтік сезімдерге жол ашады.
Тренингтердің келесі бір аспектісі — ата-аналардың балаларына ақпарат беру дағдыларын дамыту. Балаларына эмоцияларын түсіндіре алатын ата-аналар, оң өзгерістер енгізе алады. Мұндай тренингтерде ата-аналарға арналған түрлі әдістемелер ұсынылады, мысалы, олардың балаларының көңіл-күйін бақылау, уайымдарын тыңдау және оларға қолдау көрсету. Ата-аналар бастамасымен балалартың проблемаларын талқылаудың әдістерін үйрену, отбасындағы диалогтық мәдениетті дамытуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, ата-аналардың стресс деңгейімен шешу дағдыларын арттыру да маңызды. Ата-аналар да стрессті сезеді, әсіресе балалардың проблемаларын шешуде. Олар өздеріндегі уайымдары мен алаңдаушылықтарын жоюды үйрену арқылы балаларына көмек көрсету де қабілетті болады. Тренингтер барысында эмоцияларды басқару, стресстен арылу дағдылары насихатталады. Ата-аналардың эмоционалдық интеллектінің дамуы, балаларының эмоционалдық күйінің қалыптасуына оң әсер етеді.
Баланың оқу жетістіктері мен әлеуметтік дамуында ата-аналардың атқарар рөлі маңызды. Тренингтер барысында ата-аналарға баласының оқуына деген қызығушылығын арттыру, пікір алмасу арқылы қолдау көрсету әдістері үйретіледі. Баланың оқу проблемасы суицидтік сезімдермен тығыз байланысты болуы мүмкін. Мысалы, оқу барысында қиындықтарға тап болған бала, өзін жалғыз сезініп, суицидтік ойларға бой алдыруы ықтимал. Ата-аналардың белсенді әрекеті мен қолдауы, оқудағы стрессті төмендетуге және баланың өзін-өзі бағалауын арттыруға ықпал етеді.
Тренингтер ата-аналардың практикалық тәжірибесін де қамтамасыз етеді. Отбасылық жағдайға байланысты баламен байланыс орнатудың түрлі тәсілдері өңделеді. Рөлдік ойындар, топтық талқылаулар мен жағдайлық модельдер ата-аналарға нақты жағдайларда қалай әрекет ету керектігін көрсетеді. Баламен правильно байланыс орнату, оған қиындықтарымен бөлісуге мүмкіндік беретін диалог ашуға күш береді.
Ата-аналардың бір-бірімен тәжірибе алмасуы да маңызды. Тренинг барысында ата-аналар бірігіп, өз проблемалары мен қиындықтарын талқылай алады. Бұл, өз кезегінде, көмектесудің кең аясын қалыптастырады, ал ата-аналардың өзара қолдауы олардың белсенділігін арттырады. Ақпарат алмасу, тәжірибелермен бөлісу — ата-аналар арасында ынтымақтастықты күшейтеді.
Алдын алу тренингтерін өткізудің үздік нәтижелеріне қол жеткізу үшін, ұйымдастырушылар ата-аналардың қажеттіліктерін ескеруі тиіс. Тренинг бағдарламасы ата-аналардың қызығушылықтарына, сұрақтарына, сондай-ақ, психологиялық білім деңгейіне сүйене отырып жасалуы керек. Оның үстіне, тренингтер мектептерде, балабақшаларда, қоғамдық ұйымдарда жүзеге асырылуы тиіс. Бұл ата-аналарға көңіл бөлу мен қауымдастықтың бірлігін нығайтуға мүмкіндік береді.
Суицидтік сезімдердің алдын алуда ата-аналардың рөлі шын мәнінде аса маңызды әрі жауапты. Тренингтер – ата-аналарды ақпараттандыру, шеберліктерін арттыру және осындай қатерлі құбылыс жайлы елдің назарын аудару мақсатында қызмет етеді. Оларды өткізудің нәтижесінде қоғамда суицидтік мәселелерді шешуге бағытталған бірлескен күш-жігер мен түсіністік қалыптасады.
