Қаржылық алаяқтық түрлері тұрғындар мен кәсіпорындарға үлкен қауіп төндіреді.
Технологиялардың дамуы алаяқтық схемаларын күрделендіріп, әдістерді жетілдіруде, сондықтан ақпарат пен білімді арттыру, сондай-ақ, құқық қорғау органдарымен тығыз ынтымақтастық әрбір азаматтың міндеті болып табылады.
Пирамидалы алаяқтық
Пирамидалы алаяқтық – бұл қаржылық алаяқтықтың бір түрі, оның негізгі принціпи жаңа қатысушылардың салымдарына негізделеді. Осындай жүйеде алғашқы қатысушылар кейінгі қатысушылардың қаржысын алады. Пирамиданың негізі ең алдымен жаңа инвесторларды тартуға, оларға «жоғары кіріс» уәде беруге бағытталған. Көп жағдайда пирамидалы алаяқтықтың құрбандары – қаржы туралы жеткілікті білімдері жоқ, жеңіл ақша табуды аңсайтын адамдар.
Әдетте, мұндай схемалар бастапқы кезеңде қатысушыларына шынымен де пайда әкелуі мүмкін. Алайда, инвестицияланған қорлардың көлемі ұлғайған сайын, жүйе жылдам жұмыс істемей қалатын пайдасыздыққа қарай бет алады. Кез келген моментте пирамида collapses, бұл қатысушылардың көбеюінен, қорлардың жеткіліксіздігіне әкеп соғады. Көптеген адамдар осындай схемаларға түсіп қалған жағдайда, өмірде қаржылық проблемаларға иеленеді.
Пирамидалы алаяқтықтың ұйымдастырушылары көбіне элементарлы манипуляцияларды қолданады. Олар ілкімділікпен жарнамалар, акциялық ұсыныстар, жинақталған тәжірибесімен жетістікке жеткен адамдардың «әңгімелерін» пайдаланып, әлеуетті жәбірленушілерді тартуға тырысады. Көп жағдайда, мұндай алаяқтар адамдардың эмоцияларын манипуляциялауға бейімделеді. Олар сенімділік картасын ойнайды, әсіресе, бастапқы инвестицияның көлемі төмен болғандықтан, адам ең нашар сценарийлерді елестетпейді. Негізінде көп адам үшін ақша таңдалған қор әсіресе сүйікті өмірін өзгерту тәсілі болып табылады.
Пирамидалы алаяқтық схемаларында жұмыс істейтін алаяқтардың көбі – психологиялық аспектілерді терең түсінетін мамандар. Олар адамдардың қандай әуестіктері мен үміттері бар екенін зерттеп, осы мүмкіндіктерді мақсатты аудиторияны тартып алу үшін пайдаланады. Бұл психологиялық аспектілер адамдардың қаржы мәселелерімен күресудегі сенімсіздігі мен белгілі бір адамдар тобына немесе ұйымдарға деген сенімділігін ескереді. Пирамидалы алаяқтардың тактикасы негізінен адамдарды қауіпсіздіксіз күйде қалдыруға, сонымен қатар олардың сезінген эмоцияларын өз пайдасына пайдалануға бағытталған.
Пирамиданың жұмысының жалғасу уақыты негиізінен жаңа қатысушылар санымен анықталады. Бір уақытта жаңа адамдар тартылып жатса, пирамида ұзақ жылдар бойы ақша өнімділігімен жұмыс істей алады. Алайда, қатысушылардың саны азайған сайын, жиналған қаржы жүйесі бірте-бірте «құлай» бастайды. Әдетте, пирамиданың төңкерілу уақыты бар. Ол әдетте жаңа инвесторлардың жаппай тартылуынан кейін 6 айдан 2 жылға дейін созылуы мүмкін.
Қазақстанда да пирамидалы алаяқтық схемаларының таралуы байқалуда. Көп адамдар осындай схемаларға сенетіндігі, әйтпесе, әлеуметтік жағдайдың нашарлауы, қаржы сауаттылығының төмендігімен тікелей байланысты. Заңнама аясында пирамидалы схемаларды ұйымдастырушыларға қатысты қатаң жаза шаралары бекітілгенімен, заңды айналып өтуді қалайтын схемалар әлі де бар. Сондықтан осындай жағдайларға барған адамдардың өздерінің құқықтарын қорғауды білулер қажет.
Пирамидалы алаяқтықтың алдын алу үшін Қазақстанда мемлекеттік деңгейде тұрғындардың қаржылық сауаттылығын арттыруға бағытталған бағдарламалар әзірленуде. Мұндай бағдарламалар қоғамдық ұйымдар, кредиттік мекемелер мен оқу орындары арқылы жүзеге асырылады. Тұрғындар арасында ризашылығын алған, қаржылық нарықтар мен алаяқтықтың түрлері туралы білімді арттыруға көмектесетін ақпараттық науқандар жүргізіледі.
Осының арқасында, халықтың санасында қаржылық алаяқтықтың негіздерін түсініп, оларға қарсы өзін-өзі қорғауға үйрету маңызды. Бұдан басқа, білім беру ұйымдарына жастарға қажетті қаржылық дағдыларды және инвестициялау мәдениетін дамыту бойынша оқу курстарын енгізу тиімді болуы мүмкін. Тесттер мен семинарлар арқылы қаржылық сауаттылықты арттыру жұмыстары әр түрлі аудиторияда өткізілуі тиіс.
Сондай-ақ, банк пен қаржы институттарының да қатысуы өте маңызды. Олар өздерінің клиенттеріне қаржылық алаяқтықтың түрлері және одан сақтану жолдары туралы ақпарат беруге міндетті. Клиенттердің қаржылық сауаттылығына инвестиция жасау олардың сенімділігі мен табыс сапасын арттырады.
Пирамидалы алаяқтық – бұл күрделі мәселе, бірақ ақпараттану мен білім алудың арқасында, адамдар осындай схемаларға түспей, өздерін қорғауда үлкен қадам жасай алады. Жеке қаржылық жауапкершілік пен белсенділікті дамыту қазақ халқының қаржылық сауаттылығын арттыру жолындағы негізгі бағыт болып табылады.
