Жетісай ауданының білім бөлімі, Түркістан облысы білім басқармасының 2025 жыл 13 ақпан күнгі №25/892 хатына сәйкес, қазіргі заманның індетіне айналған интернет-алаяқтық қылмыстары халқымызға елеулі зиян келтіріп жатқандығы барлығымызға белгілі.
Аталған тақырыпты өз сөзінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев интернет және телефон арқылы жасалатын алаяқтық әрекеттерге айрықша назар аудару қажеттігін атап көрсеткен. Интернет-алаяқтық қылмыстардың алдын-алумен күресудің басты шешімдерінің бірі профилактикалық іс-шаралар, қауіпсіздік шаралар мен бейне роликтер жариялау, облыстық және жергілікті бұқаралық ақпараттық құралдарында жариялау, баннерлер мен билбордтарды қоғамдық орындарға ілу яғни, халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру мен жан жақты хабарландыру мен ақпараттық-насихаттық жұмыстарды жүргізу болып табылады.
Осыған орай, Түркістан облысы Полиция департаментінің әзірленген «Интернет алаяқтық қылмысынан сақ болыңыздар!» тақырыбындағы ескерту материалдары «№57 «Сарыарқа» жалпы білім беретін мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің «WhatsApp» және «Instagram», «Facebook» желілері арқылы ата-аналарға және мұғалімдерге хабарланады.
Алаяқтықтың алдын алу үшін кеңестер
Интернеттегі алаяқтықтың алдын алу үшін қолдануға болатын бірнеше тиімді стратегиялар мен кеңестер бар. Олардың басты мақсаты — пайдаланушылардың жеке деректерін қорғау және алаяқтық әрекеттеріне түсіп қалмау.
Бірінші кеңес — күдік тудыратын сілтемелер мен хабарламаларға сақ болу. Электрондық пошталар, әлеуметтік желілер немесе хабарламалар арқылы келген сілтемелерді баспасөз алдында тексеру қажет. Егер жіберуші таныс болмаса немесе хабарлама мазмұны күдік тудырса, ондай сілтемелерге өтпеу керек. Алаяқтар көп жағдайда заңды ұйымдардың атын жамылып, адамдарды өздерінің алаяқтығына итермелейді.
Екінші кеңес — пайдаланушы идентификациясы мен паролінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Күшті, бірақ есте сақтау оңай болатын паролдерді қолдану өте маңызды. Парольдерде үлкен және кіші әріптерді, сандар мен арнайы символдарды қолдану ұсынылады. Парольді периодикалық түрде өзгерту және әртүрлі сайттар үшін бірдей пароль қолданбау да маңызды.
Үшінші маңызды қадам — екі факторлы аутентификацияны пайдалану. Көптеген онлайн қызметтер, әсіресе банктер мен әлеуметтік желілер, қолданушыларға қосымша қауіпсіздік шараларын ұсынады. Мұнда, мысалы, SMS хабарлама, электронды пошта немесе арнайы қосымша арқылы код алу талап етіледі. Бұл әдіс аккаунттың қауіпсіздігін арттырады.
Төртінші кеңес — өзінің жеке деректерін бөлісу кезінде талпыну мен сақтық таныту. Әлеуметтік желілерде және форумдарда жеке ақпаратты тым көп жариялау қауіпті болуы мүмкін. Алаяқтар үшін жинақталған жеке мәліметтер негізінде аккаунттарды бұзу немесе адамдарды манипуляциялау оңай. Сондықтан, өзіңіз туралы мәлімет жарияламас бұрын, оның қаншалықты маңызды және қауіпті екенін таразылау керек.
Бесінші аспект — интернетте қаржылық операцияларды жүргізгенде мұқият болу. Банк шоттары мен кредит карталарының ақпаратын жеткізгіш сайттарда енгізер алдында, олардың қауіпсіздігіне көз жеткізу қажет. Сайт адресінде «https://» белгісін, сәйкес сертификаттардың бар-жоғын тексеру керек. Қаржылық операциялар кезінде қолданылатын Wi-Fi желілерінің қауіпсіз екенін де ескеру керек.
Алтыншы кеңес — сенімді және танымал антивирус бағдарламаларын орнатып, оларды жаңартуды ұмытпаған жөн. Антивирус бағдарламалары интернеттегі зиянды бағдарламалардан қорғайды және жүйенің қауіпсіздікті сақтауына көмектеседі. Бірақ оларды автоматты түрде жаңартуды қамтамасыз ету маңызды, себебі жаңа қауіптер пайда болған сайын антивирустық қамту да жаңартылып отыруы тиіс.
Соңында, кибер алаяқтық белгілерін анықтау үшін білім мен дағдыларды жетілдіру қажет. Интернет алаяқтық түрлері, олардың әрекет ету әдістері мен мақсаттары туралы түсінік алу, пайдаланушының ескерту қабілетін арттыруға көмектеседі. Алаяқтық мақсатын анықтау үшін қолданушының назарындағы мәліметтерді түсініп алуына мүмкіндік жасайды.
Конкретті кеңес беру барысында интернеттегі алаяқтықтың дамуымен бірге, қауіпсіздік шараларын жаңартып отыру да маңызды. Пайдаланушылар жекелей оқиғаларды зерттеп, алаяқтық схемаларын білу арқылы өздерін қорғаудың тиімді жолдарын тауып, интернеттегі қарым-қатынастарын қауіпсіз жүргізе алады. Тек жеке жауапкершілік және негізделген шешімдермен ғана алаяқтық сияқты жаман қасиеттермен күресуге мүмкіндік туады.
