Интернеттегі алаяқтық – бұл интернет желісін пайдалана отырып, жеке тұлғаларды немесе ұйымдарды алдау арқылы қаржылық немесе өзге де пайда табу әрекеті. Алаяқтықтың бұл түрі заман талабына сай өзгеріп, дамып келеді, себебі технологиялар мен коммуникация құралдарының жетілуі алаяқтарға жаңа мүмкіндіктер беруде.
Алаяқтықтың түрлі әдістері мен тәсілдері бар. Мысалы, фишинг, оған электрондық пошта немесе әлеуметтік желілер арқылы жіберілген жалған хабарламалар арқылы жеке және қаржылық деректерді алдау. Көп жағдайда, алаяқтар ресми ұйымдар немесе танымал адамдардың атынан келеді, бұндай жағдайлар жәбірленушінің назарын аударуға және оның сенімін жеңуге бағытталған.
Интернеттегі алаяқтықтың тағы бір кең таралған түрі – онлайн сауда алаяқтығы. Мұнда сатушылар жалған өнімдер ұсынып, сатып алушылар ақша төлегеннен кейін өнімді жеткізуден бас тартады. Интернет-дүкендер мен сауда платформаларындағы алаяқтықтардан сақтану үшін, сатып алушылар сенімді сайттарды пайдаланып, сатып алу кезінде барлық шарттарды мұқият оқып, тексеруі тиіс.
Мобильді технологиялардың дамуы интернеттегі алаяқтықтың жаңа кезеңін ашты. Мобильді құрылғылар арқылы қаржылық операциялар жасау, Интернет-банк қызметтерін пайдалану алаяқтардың аңдуы мен шабуылына осалдық танытады. Мысалы, SMS-фишинг – бұл алаяқтардың телефон арқылы жалған хабарламалар жіберіп, пайдаланушыларды жоғалтып, олардың банктік деректерін қолды етуге бағытталған.
Алаяқтар кеңінен әлеуметтік инженерияны қолданады. Бұл термин адамдарды алдау, манипуляция жасау әдістерін білдіреді. Олар психологиялық әдісті пайдалану арқылы адамдардың жеке өміріне, мүдделеріне зиян келтіріп, жағымсыз жағдайларға душар етеді. Алаяқтар жәбірленушіге шабуыл жасау үшін олардың әлеуметтік желілердегі жеке ақпараттарын жинайды.
Интернеттегі алаяқтықтың алдын алу үшін алдын ала бірқатар шараларды қабылдау қажет. Біріншіден, интернет пользователер жеке ақпаратын, әсіресе қаржылық деректерін ашық жариялаудан аулақ болулары тиіс. Екіншіден, интернетте істелетін әрбір операция, соның ішінде онлайн сатып алу, интернет-банкинг, қаржылық операциялар кезінде өз деректерін қорғауға ерекше назар аудару маңызды. Бұл тұрғыда ұмытуға болмайтын маңызды аспект – сайттың қауіпсіздік сертификаттарын тексеру. Сайттың бастапқы адресі «https://» болуы тиіс, бұл деректерді қорғауда қосымша қауіпсіздік қабатын қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, интернетте сенімді парольдар мен логиндерді қолдану қажет. Алаяқтар көбінесе әлсіз парольдарды қолданатын адамдарды таңдайды, сондықтан құпия сөздер күрделі, ұзын және жиі жаңартылып отыруы тиіс. Деректерді қорғау бағдарламаларын, антивирустық бағдарламалар мен брандмауэрларды пайдалану да алаяқтықтан сақтанудың тиімді жолдарының бірі.
Интернет десе, көпшілік бірінші кезекте белсенділік танытатын алаяқтықтан қауіпсіздік шараларын дамыту айналасында ойлайды. Осыған байланысты, қауіпсіздік жөніндегі ақпаратты үнемі алуға және соған сай әрекет ету қажет. Алаяқтардың жаңа әдістері мен тәсілдерін, әсіресе, интернеттегі жаңалықтар мен техникалық әдебиеттер арқылы бақылау, азаматтарға қауіпті әдістерден аман қалуға көмектеседі.
Қоғамық білім беру де интернеттегі алаяқтықты жоюдың маңызды факторы. Адамдардың қаржылық сауаты мен цифрлық сауаттылығын арттыру кешенді шешімді жасауға мүмкіндік береді. Бұл тұрғыда ақпараттық кампаниялар өткізу, қорғалуға арналған тренингтер ұйымдастыру, молодёжные кеңестер құру қажеттілігі туындайды.
Интернеттегі алаяқтықтың алдын алу әрқашан уақытты талап ететін, бірақ тыңғылықты жиналған ақпарат пен түсінікпен жүзеге асырылатын процесс. Алаяқтықтың өршіп жатқанын ескеріп, қажетті қауіпсіздік жолдарын жүзеге асыру әр азаматтың міндеті.
