Қаржы пирамидалары мен қаржы алаяқтарын түбегейлі жойып жіберу – утопия. Дегенмен олардың әсерін қалай азайтуға болады? Қазір қаржы пирамидалары қандай айла-тәсіл қолданады? Ұйымның сенімді немесе сенімсіз екенін бір-ақ сәтте анықтау мүмкін екенін білесіз бе?
Аспаннан оңайлықпен ақша жаудырып, бір тиынды бес тиын етудің «сиқырлы» жолын көрсетуге уәде ететіндер көп. Өкініштісі, бұған көзсіз сеніп, бар тапқанын бере салатындар да азаймай отыр.
Э.ШАМСУТДИНОВ, экономист: Мәселе – қаржылық сауаттылықта
Қазір қаржылық сауаттылық өткен ғасырдың 70-жылдарындағы кибернетика сияқты. Бұл туралы барлығы айтады, бірақ оның не нәрсе екенін, қандай әсері барына нақты ешкім тоқтала алмайды. Одан бөлек, қазіргі біздің қаржылық сауаттылық туралы түсінігіміз кәдімгі банк картасы арқылы жасалатын операциялардан әрі аспайды. Яғни, картадан ақша шешіп алдың, банкоматтағы ақшаның өзі қаржылық сауаттылық деп есептеледі. Қаржылық сауаттылыққа байланысты декомпозициялық көрсеткіштерге сәйкес, қаржы пирамидаларына ақша салатын азаматтардың қаржылық сауаттылығы ақсап тұрады. Бізде қаржылық сауаттылыққа байланысты жарытып ештеңе үйретпейтін қосалқы білім бағдарламалары бар. Жалпы, азаматтар өзінің жеке қаражатын басқаруға көбірек мән бергені жөн. Ал бұл нәрсеге ой керек, білім керек, өте қатал тәртіп те қажет деп айтуға болады. Қаржылық сауаттылыққа баулу бәрібір де ең алдымен мектептерден басталуы керек. Оның методологиясына да өте көп уақыт кетеді, соның ішінде осы салада сарапшыларын тарту керек болады. Бизнес тренерлер мен әртүрлі «инфосыған» блогер емес, нақты қаржылық операциялармен жұмыс істейтін нарықтағы мамандар, барлық құрылымды түсіндіріп бере алатын сарапшылар қажет. Өйткені бізде білімді мамандар болғанымен, документалды бөлім жоқ деуге болады. Негізі, қаржы пирамидасы деген ұғымның ауқымы өте кең. Брокерлерді, құрылыс компанияларын қаржы пирамидасына жатқызуға болады. Тіпті, криптооперацияларды жаһандық қаржы пирамидасы деп есептеуге болады. Ал егер халықтан ақша алудың примитивті операциялары туралы айтар болсақ, иә, оның түрлі жолы бар. Бірақ қазір орныққан бір схема бар. Соған тоқталып өтейін. Алдымен сайт түріндегі алаң құрылады. Олар сізді сол сайт арқылы Тelegram-дағы жабық канал немесе группаға бағыттайды. Сол жерде әжептәуір аудитория жиналғанда, ақша жинау басталады. Сайттың жарнамасы әлеуметтік желілер арқылы, контекстік рекламалар, блогерлер арқылы жүргізіледі. Міне, осы негізгі механизм. Қаржы пирамидаларының әсерін төмендету де өте кең түсінік. Бұл мәселеге байланысты өте көп нәрсені қозғауға болады. Соның ішінде кәдімгі, қалыпты бизнестің жұмысына кедергі келтіріп, шектейтін жағымсыз нәрселер де кіріп кетуі мүмкін. Бірақ Қаржылық мониторинг агенттігі өте жемісті жұмыс атқарды деп есептеймін. Қаржы пирамидаларының объективті әсері олар туралы айтыла бастады, әртүрлі кейс мысал бар, осының арқасында халық қаржы пирамидаларының не екенінен хабардар бола бастады және бұрынғыдай оңай алдап соғу оңай емес. Бірақ менің бір конспирологиялық теориям бар: біздің қаржы нарығында бұрын халықтан ақша жинауға қатысқан ойыншылар бар. Олардың пайда болуы 2020 жылдан бастап қаржы пирамидаларының тағы бір толқынын тартты.
Қорыта айтқанда, алаяқтардан қорғану үшін қоғамдық иммунитет керек. Ол қаржылық сауаттылықтың деңгейімен өлшенеді. Тек сергек сана, сыни ойлау, халықты барынша ақпараттандыру арқылы қаржы алаяқтарының жолын кесуде нақты нәтижелерге жете аламыз.
