Былтыр ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитетіне Қазақстан Республикасының дербес деректерді қорғау саласындағы заңнамасын жүзеге асыруды мемлекеттік тұрғыдан бақылау функциясы берілді.
Жеке басын куәландыратын құжаттардың көшірмелерін қағаз тасымалдағышта жинауға, өңдеуге тыйым салынды – мысалы, қонақ үйлерде, банктерде бұл үшін айыппұл қарастырылған.
Сондай-ақ азаматтарды дербес деректердің жариялану фактілері туралы хабардар ету рәсімі қабылданды. Наурызда ведомство бұл мүмкіндікті алғаш рет 1,2 миллионнан астам адам деректерінің жария болғаны туралы хабарлама алған кезде пайдаланды. Банктерден қарыз алудан ерікті түрде бас тарту мүмкіндігі белгіленді.
«Осы алаңды пайдалана отырып, азаматтарды осы функцияны электрондық үкімет порталы, eGov мобильді қосымшасы арқылы белсенді пайдалануға шақырамын. Мен оны өзім қолданамын. Ол кез келген азаматқа қатысты болуы мүмкін алаяқтық әрекеттерге тосқауыл қоюға мүмкіндік береді. Егер қандай да бір алаяқ сіздің дербес деректеріңізге қол жеткізіп, кредит ресімдеуге тырысса, бұл функция оған жол бермейді», — деді ОКҚ брифингінде ҚР ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Руслан Әбдіқалықов.
Дербес деректерге қол жеткізуді бақылаудың мемлекеттік сервисі енгізілді. 157 ақпараттық жүйе біріктірілген. Ал шарықтау шегінде келісім алу үшін 1 млн сұрау өңделеді.
Интернет технологиясы дамыған заманда сымсыз желіден сыр жасыру мүмкін емес. Өмір сүріп отырған ортамыз цифрлық технологияға тәуелді болған тұста адамдардың қолы интернетке берік байланды. Бұл тәуелділік жыл өткен сайын артып келеді. Қарап отырсақ, кез келген сала интернеттің көмегінсіз алға жылжымайтын болды. Тұрмыстық өмірдегі таптырмас құралға айналған байланыс құралы алаяқтардың да пайда табатын көзіне айналғалы қашан. Содан бері халықтың өмірін жақсарту үшін атқарылған игілікті істен өз «үлесін» алуға асығатындар да айласын асырып, сабақты инені сәтімен жұмсап қалуға тырысатынын тоқтаусыз айтылып келеді. Алайда онлайн өмірден опық жегендердің статистикасы көбеймесе, кеміген жоқ. Себебі неде?
Осы күні жақындарымыздың жарқын сәттері туралы естеліктерді өз ауызынан емес, желіден естиміз. Айлап емес, жылдар бойы сөйлеспеген танысыңның күнделікті өмірін әлеуметтік желідегі жазбаларынан-ақ білуге еш кедергі жоқ. Жаңалығы былай тұрсын, желіде жеке деректерін көрсетіп жіберетіндер бар. Ал әлеуметтік желінің күнделікті ақпаратын сүзгіден өткізіп отыратын алаяқтарға бұл – мол азық. Өйткені адамдардың аңғалдығын әртүрлі сипатта толыққанды зерттейтіндер кәнігі психолог тәрізді. Желідегі жарияланымы арқылы жемтік іздейтіндер көбінесе «ауырдың асты, жеңілдің үстімен» ақшалы болғысы келетіндердің әлсіз тұсын алдын ала біледі. Нарықтың заманында экономистер әрбір тиынның салмағы барын, ал құзырлы орындар жіпсіз байлайтын желідегі қауіп-қатерді қаперге ұстау қажеттігін айтып жатады. Олай болса, әлеуметтік желіде әліптің артын бақпайтындардың артында аңғалдық, әлде пайдакүнемдік жатыр ма?
Тәсілі түрленген алаяқтар
ІІМ Киберқылмысқа қарсы күрес орталығы басшысының орынбасары Рүстем Дүйсетаев «Киберқылмыс, оның ішінде интернет пайдаланушыларға қатысты алаяқтық жағдайлары жиілеп кетті», деп отыр. Биыл азаматтарды интернет арқылы алдауға байланысты 15,5 мың қылмыс тіркелсе, алаяқтардың әрекетінен жәбірленушілерге 13 млрд теңге залал келтірілді. Оның айтуынша, мұндай қылмыстардың көпшілігі шетелде жасалады. Оның ішінде қазір алаяқтық схемаларға тарту тәсілдері түрленіп жатыр. Мәселен, мессенджерлер мен әлеуметтік желілерде жеңіл табыс туралы хабарландырулар жиі орналастырылатын болған. Содан соң телегей теңіздің толқыны секілді тасып келетін табысты алу үшін карта нөмірін сұрайды. Көмек қолын созуға «әзір» алаяқтар сенімге көзсіз сенетіндерді бұдан кейін өз атына карта мен абоненттік нөмір ашуға үгіттейді. Үміттері ақталып жатса, осындай әрекеттерге басқа адамдарды тартуды ұсынып, өзгелердің де өзі секілді тірнектеп еңбек етпей-ақ саусақтың ұшын жыбырлатып табыстың кілтін иемденуге шақырады. «Кейбір жағдайларда телефонға банкинг орнатуды немесе карталарды басқа адамдарға беруді сұрайды. Көрсетілген карталар мен абоненттік нөмірлерді алаяқтар ақша алу үшін пайдаланады. Мұндай кезде карта үшін біржолғы төлем жүргізіледі, не оған криптовалюта биржалары, халықаралық аударым жүйелері арқылы басқа адамдарға аудару қажет ақша түседі. Мұндай қызметтер үшін жалпы сомадан белгілі бір пайыздарды, әдетте 3-тен 10%-ға дейін қалдыру ұсынылады. Осылайша, адамдар заңсыз өндірілген ақшаны қолма-қол ақшаға айналдырудың алаяқтық схемаларына тартылып, өздері қылмысқа қатысады», дейді Р.Дүйсетаев.
Құқық қорғау органдары қазір осындай тізбектерді анықтап, жеңіл пайда алу мақсатында алаяқтарға өз шоттарына ақша шығаруға көмектескен отандық азаматтардың да қолына кісен салуға кіріскен. Сондықтан күмәнді схемаларға қатысқандар жәбірленуші ғана емес, қылмысқа қатысушы ретінде де заңға сәйкес жазаланады.
