Қазіргі ақпараттың көбі – фейк. Өйткені ақпарат та бизнес. Сондықтан ақша табу үшін фейк ақпарат ойлап табу әлдекімдерге өте тиімді.
2. Адам баласының түрлі конспирологиялық фейк ақпараттарға сенуіне оның белгілі бір саяси идеологияға деген сенімі, санасының когнитивті ойлау қабілеті және ақпаратты қабылдау психологиясы әсер етеді. Мысалы, либералды идеологиялық көзқарастағы америкалықтар Трамп әкесінің Ку-клукс-клан мүшесі болғанына сенеді. Ал консервативті көзқарастағы америкалықтар Трамптың демократтар бастаған педофилдер кабаласына қарсы жалғыз күресіп жатқанына сенеді. Осы екі конспирология өткен жылы ең көп тараған жалған ақпараттар тізімінде болды. Одан бөлек, жалған ақпарат сіздің өмірлік құндылықтарыңыз бен сіздің ойлау шеңберіңізге икемделген болса, оның рас не өтірігін тексермей бөлісу ықтималдығы артады. Содан соң, адам баласы желіде көрген ақпараттың шын не өтірігін және ресурстың қаншалықты сенімді екенін анықтай алмаса, ол қабылдау психологиясына, яғни сол мақалада көрсетілген барлық дерекке тікелей сену процесіне жүгінеді. Адамдардың жалған ақпаратқа бірден сенбеуі үшін екі бағытта жұмыс істеуіміз керек. Адам баласының сыни ойлау қабілетін арттыру, яғни желідегі кез келген ақпаратқа скептикалық тұрғыдан қарап, ондағы деректерге фактчекиң жасауды үйрету керек. Сондай-ақ азаматтардың медиа мен билікке сенімін арттыру қажет. Ол үшін медиа барынша кәсіби әрі объективті, ал басқарушы органдар барынша әділ әрі ашық жұмыс істеуі тиіс. Бұл, әрине, утопиялық көзқарас, бірақ біздің ұмтылатын биік сол болуға тиіс.
3. Жалған ақпарат таратушылар әдейі немесе өзі білмей таратушылар болып екіге бөлінеді. Өзі білмей тарататындар қатарына өз жұмысын кәсіби деңгейде істемейтін журналистерді және ақпаратты тексермей бөлісе салатын азаматтарды кіріктіре аламыз. Ал әдейі таратушылар түрлі мотивтермен әрекет етеді. Мысалы, әдейі жалған ақпарат тарататындардың саяси мотиві болуы мүмкін. Діни көзқарасы басым консерватор америкалықтар Трамптың билікке келгенін тікелей Құдайдың бұйрығы деп сенеді және олар Трамптың жалғыз өзі шайтанға бағынатын педофилдер тобына қарсы күресіп жатқанына да сенеді. Бұл Qanon конспирологиясы атауымен белгілі. NPR ресурсының 2020 жылғы сауалнамасының нәтижесіне орай америкалықтардың 17 пайызы жоғарыдағы конспирологияға толық сенетін болып шықты. Бұл олардың саяси әрі діни идеологиясының жалған ақпаратпен сәйкес келуінен болып отыр. Мұндай азаматтар өз мүддесін, яғни жоғарыдағы сенімін таратуды өз өмірлік миссиясы деп тауып, соны барынша таратуға күш салады. Вакцинаға қарсы үгіт-насихатпен айналысатын азаматтар идеологиялық тұрғыдан өздерінің бет алған бағытын дұрыс деп біледі және өз көзқарасына сай емес барлық деректерді жоққа шығарады. Яғни олардың вакцинаға қарсы ойын өзгерту мүмкін емес дерлік. Жалған ақпарат таратуға адамдарды итермелейтін өзге де мотивтер бар. Біреулер әзіл аралас пранк үшін жалған ақпарат таратса, тағы біреулер өзіне көптің назарын аудартқысы келіп сол әрекетке барады. Сонымен қатар сатиралық бағыттағы медиа ресурстар да ақпаратты ойдан құрастырып таратады. Оны шын не өтірігін анықтамайтын азаматтар оқып, жалған ақпаратты одан әрі таратуға үлес қосады.
Дайындаған Б.МҰРАТҚЫЗЫ
