Жалған ақпаратты анықтаудың 100 пайыздық әдісі жоқ, бірақ дұрыс жұмыс істейтін бір ереже бар: Сіз неғұрлым тексеру құралдарын пайдаланып, көп дереккөзді қамтысаңыз, жалған ақпаратты анықтау ықтималдығы соғұрлым жоғары болады.
Сонымен, жалған ақпарат неге тез тарайды және оны қалай ажыратуға болады? Бүгінде кеңінен айтылып жүрген фактчекинг деген не? Жалған ақпаратты шығарушылар мен таратушыларға заңда қандай жаза қарастырылған? Бүгін осы сұрақтардың жауабын іздеп көрдік.
Фактчек жасалған кезде нақты ашық дереккөздерге сүйенеді. Яғни сол ашық дереккөздер негізге алынады. Себебі фактчек жасалған кезде мәліметтердің сілтемесі беріледі. Яғни фактчек жасалған материалды оқып отырған адам сол ашық дереккөздегі сілтемесін ашып өзі де көре алады.
«Жалпы фактчекингтің өзі жалған ақпараттарды тексеру және оны әшкерелеу. Көп жағдайда саяси айла-амалды, өзекті әлеуметтік тақырыптарды көтеріп, өз мақсатында пайдалануды көздегендерді әшкерелеуге арналған бір құрал деуге болады.
Ақпараттың шын немесе өтірік екенін, манипуляция екенін, дәлелденбеген ақпарат екенін білу үшін өзі де ашып қарауы керек. Оған қатысты шындық, жалған, манипуляция, дәлелденбеген деген үкімдер болады. Кез келген жалған ақпаратты анықтау үшін, бірінші кезде оны таратып отырған адамға, мекемеге, топқа немесе сол жалған ақпарат жарық көрген ресурсқа (порталға, сайтқа, газетке) назар аудару керек. Олар сенім туғыза ма? Ол таратып отырған тұлғаның репутациясы қандай? Соны бірінші тексеру керек. Содан кейін егер статистикаға қатысты ақпараттар берілген болса, онда ұлттық статистика бюросынан сол мәліметтерді тексеріп көруге болады. Әрине, ең бірінші кез келген ақпаратты оқыған кезде адамның сыни пайымы жоғары болуы керек, сыни көзқарас тұрғысынан оқыған абзал.
