Ақпараттық кеңістіктің қиындығы мен толысуымен, жалған ақпараттың таралуы қоғамда жаңа сын-қатерлер туындатуда. Бұл мәселе білім беру, медиа дамыту және әлеуметік жауапкершілік тұрғысынан терең зерттеулер мен талдау жасауды қажет етеді. Адамдардың ойлау қабілеті, өз пікірлерін қалыптастыруы, және олардың болашағына әсер ететін мәселелерді жете түсінуі қазіргі заманда маңызды рөл атқарады.
Жалған ақпараттың кеңінен таралуына бірнеше себеп бар. Біріншіден, интернеттің дамуымен әлеуметтік желілер мен платформалардың күшеюі ақпараттың жылдам және кең уйымыс шеккенімен байланысты. Бұл контексте пайдаланушылардың шынайы ақпаратты анықтаудағы қиыншылықтары артып келеді. Екіншіден, қоғамдағы ақпараттық сауаттылықтың төмендігі де маңызды рөл атқаруда. Халықтың медиа сауаттылығы, ақпаратты сын көзбен бағалай алу қабілеті, көп жағдайда өте төмен. Адамдар ақпаратты тексеру немесе жалған ақпаратқа қарсы тұру дағдыларын игере бермейді.
Жалған ақпараттың таралуынан туындайтын салдарлар өте көп. Біріншіден, бұл қоғамның пікір қалыптастыруына теріс әсер етеді. Адамдар арасында сенімсіздік, алауыздық, және конфронтацияның пайда болуы мүмкін. Бұл жеке адамдардың әлеуметтік, саяси, және экономикалық шешімдеріне әсер етіп, олардың бір-біріне деген сенімін жояды. Екіншіден, жалған ақпарат денсаулық сақтау, экология және қауіпсіздік мәселелерінде де үлкен зардабын тигізуі ықтимал. Дұрыс ақпараттың жоқтығы салдарынан адамдар өз денсаулығына, экологиялық проблемаларға жауапты шешім қабылдай алмайды.
Сонымен қатар, жалған ақпараттың таралуы қоғамдық тәртіп пен тұрақтылыққа да қауіп төндіреді. Саяси манипуляция, сайлау кезеңдеріндегі жалған мәліметтер, белгілі бір топтардың мүддесін қорғауға бағытталған фейк жаңалықтар – міне, бұлардың бәрі демократиалық үдерістерге елеулі зиян келтіреді. Халық арасында үрей мен немқұрайдылықты тудыру арқылы, қоғамды басқару мен бақылау механизмдеріне әсер етуі мүмкін.
Алдын-алудың және жалған ақпараттың таралуына қарсы тұрудың жолдары әр түрлі. Бірінші қадам – ақпараттық сауаттылықты арттыру. Білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде медиа сауаттылықты дамыту, оқушылар мен студенттерге шынайы ақпаратты танып-білу дағдыларын үйрету қажет. Бұл үшін арнайы курстар, семинарлар, және тренингтер ұйымдастырылуы тиіс. Екінші жағынан, мұндай шаралар тек білім беру орындарында ғана емес, сондай-ақ қоғамның барлық мүшелері мен жас ерекшеліктерін қамтитын ақпараттық науқандар арқылы жүзеге асырылуы тиіс.
Ақпараттық қауіпсіздік шараларының маңызды аспектілерінің бірі – фактчек қызметтерінің дамуы. Масс-медиа саласындағы мамандар, ғылыми ұйымдар, және қоғамдық ұйымдардың бірігуі арқылы жалған ақпаратты анықтап, оны жоққа шығару өте тиімді болып табылады. Бұл процесс халықтың көзқарасына әсер етіп, шынайы ақпараттың таралуын қамтамасыз етеді. Жергілікті контексте, ұлттық және халықаралық деңгейде өзара іс-қимыл мен ақпарат алмасуды нығайту қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ, заңнамалық көзқарас бойынша, жалған ақпаратпен күресу үшін тиімді нормативтік шеңбердің болуы маңызды. Халықаралық тәжірибені зерделеу әрі ұлттық стандарттар мен негі тұлғалардың құқықтарын қорғауға арналған заңдарды жетілдіру арнайы сауалдарға жауап береді. Әсіресе, медиа саласындағы журналистердің этикасы мен стандарттарын сақтау арқылы жазылған журналистік мақалалар мен хабарламалардың шынайылығын қамтамасыз ету керек.
Қоғамдық ұйымдардың рөлі де назардан тыс қалмауға тиіс. Олар азаматтық қоғамның белсенділігін арттырып, жалған ақпараттың таралуына қарсы тұру үшін түрлі жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыра алады. Бұл аталған ұйымдардың жүре келе қалыптасқан тәжірибесі, ресурстары мен жүйелі жұмысы халықтың бұқаралық санасын манипуляциялауға қарсы тұрудың күшті құралы бола алады.
Жалпы, жалған ақпараттың таралуы мен онымен күресу қоғамның әрбір мүшесінің жауапкершілігін талап етеді. Халықтың ақпараттық сауаттылығы, білім деңгейі, және манипуляцияға қарсы тұру қабілеті – барлығы да бір-бірімен тығыз байланысты. Пайдаланушылардың ақпаратты дұрыс бағалай алу дағдыларын дамыту, бірге жұмыс істеу, ақпараттық қоғамдастықтың ұйымдасқан жұмысы арқылы жалған мәліметтерге қарсы тұруға мүмкіндік туындайды.
Ақпараттық қауіпсіздік: анықтамасы мен шаралары
Ақпараттық қауіпсіздік — қоғамның ақпараттық ресурстарын қорғау, олардың толықтығы, қолжетімділігі мен құпиялылығын қамтамасыз ету мақсатында қоғамның барлық салаларында қабылданатын шаралар мен саясат кешенін қамтиды. Ақпараттық қауіпсіздік — бұл тек мемлекет деңгейінде ғана емес, жеке тұлғалар мен ұйымдар деңгейінде де өте маңызды мәселе. Ақпараттың жылдам таралуы мен жаңашылдыққа бейімділік заманда, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, сонымен қатар мемлекеттік мүдделерді сақтау аса назар аударуды талап етеді.
Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін алдымен ақпараттық кеңістіктің заңдары мен ережелерін қабылдау қажет. Бұл ақпараттың жалған, теріс немесе манипуляцияланған түрде таралуына қарсы қорғау шараларын қамтиды. Аталған шаралардың ішінде, ақпарат көзіне тексеру, деректерді верификациялау, мамандандырылған ұйымдарға жүгіну, мемлекеттік және әлеуметтік платформаларды пайдалану, сауатты медиа-тұтынушылық дағдыларын дамыту сияқты аспектілер бар.
Ақпаратты бақылау мен қорғау әдістері көптүрлі. Электронды жүйелер арқылы деректерді қорғау, киберқұқық бұзушылықтарға қарсы технологияларды қолдану, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздіктің халықаралық стандарттарына сәйкес бақылау тетіктерін енгізу – осының барлығы мемлекет деңгейінде тиімді ақпараттық қауіпсіздікті ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Ал ақпараттық кеңістікте жүгіріп жүрген арам пиғылды адамдарына қарсы тұру үшін жұртшылықтың ақпараттық сауаттылығын көтеру қажет.
Туралы айтылған заңнамалық актілер ақпараттық қауіпсіздіктің негізгі қайнар көздерін қамтиды. Ақпаратты жинау, сақтау, жариялау, өңдеу мен тарату кезінде орындалуы тиіс ережелер мен нормалар белгіленеді. Сонымен қатар, осындай заңнамалық бастамалар қоғамдағы ақпараттық манипуляцияны анықтау және оған қарсы күресудің құқықтық негіздерін қалыптастырады. Заңдардың орындалуын бақылау мен ақпараттық кеңістіктегі құқық бұзушылықтарды бағалау үшін жауапты ұйымдардың жұмысы өте маңызды.
Білім беру саласында ақпараттық қауіпсіздіктің шаралары сабақтарда ақпараттық технологияларға байланысты жаңа мамандықтар мен пәндердің енгізілуімен қатар, жастардың санасының әлеуметтік желі арқылы манипуляциялануына қарсы тұруға бағытталуы тиіс. Жаңа технологияларды қолдана отырып, азаматтық қоғамның өкілдері ақпараттық қауіпсіздік тақырыптарында тренингтер, семинарлар мен вебинарлар ұйымдастыру арқылы халықтың ақпараттық сауаттылығын арттыруға үлес қосуы мүмкін.
Осыған орай, факторлардың бірі — фактчекинг қызметі. Бұл қызмет, ақпараттың шынайылығын тексеруді қамтамасыз ете отырып, қоғамға берілетін ақпаратты критикалық тұрғыдан қабылдауға көмектеседі. Техникалық тұрғыдан мониторингті автоматтандыру, машиналық оқыту мен деректерді талдау әдістерін қолданып, информациялық ағынды жүйелі түрде бақылап, шынайы ақпарат пен жалған ақпарат арасындағы шекараны анықтауға мүмкіндік береді.
Ақпараттық ресурстарды қорғауда қоғамдық ұйымдардың рөлі зор. Олар мемлекеттік органдармен ынтымақтаса отырып, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын қабылдауға атсалысады. Қоғамдық бірлестіктер ақпараттық манипуляцияның алдын алу, қоғамды ақпарат адвокациясына тарту, тәуелсіз зерттеулер жүргізу мен азаматтық бақылауды күшейту бағытында қызмет атқарады.
Ақпараттық қауіпсіздікті сақтау тек мемлекет пен заңнамаға байланысты емес, сонымен қатар қоғамның белсенді қатысуын талап етеді. Әр азамат ақпараттық құқықтарын біліп, өз көзқарастарын қалыптастырып, қоғамдағы жалған ақпаратқа қарсы тұра алатын сауатты тұлға болуы тиіс. Қазіргі уақытта ақпараттық ортада болып жатқан деградация мен манипуляцияларға жауап беру үшін, біз барлығымыз бірігіп, қоғамымызды ақпараттық қауіпсіздік қағидаттарына сәйкестендіруіміз қажет.
