Интернет-алаяқтық қазіргі заманның ең өткір мәселелерінің бірі болып табылады. Технологиялардың дамуы мен интернеттің қолжетімділігі алаяқтар үшін жаңа мүмкіндіктер туғызды. Бүгінгі күні интернет-алаяқтықтың түрлері саны артуда, ал азаматтардың оларға қарсы ақпараттану деңгейі, әдетте, төмен болып қала береді. Интернет-алаяқтықтың қаржылық секторға әсері теріс және оның салдары ауыр болуы мүмкін.
Көп жағдайда интернет-алаяқтық жедел хабарламалар, электронды пошта, әлеуметтік желілер және арнайы сайттар арқылы жүзеге асады. Бұл алаяқтық түрлері азаматтардың жеке деректерін және қаржылық ақпаратын ұрлауға бағытталған. Алаяқтар көбінесе әртүрлі техникалық әдістерді қолдана отырып, адамдарды сендіреді. Мысалы, phishing (фишинг) әдісі арқылы интернет-пайдаланушылардың логиндері мен паролдерін алуға тырысады.
Фишингтің бір түрі — жасанды сайттар жасау. Алаяқтар банк немесе танымал компаниялардың веб-сайттарының көшірмелерін жасап, олардың интерфейсін максималды түрде шынымен ұқсас етіп жасайды. Адамдар мұндай жасанды сайттарға кіріп, өздерінің жеке банктік ақпараттарын енгізген кезде, алаяқтар бұл деректерді пайдалана алады. Мысалы, АҚШ-та көп жағдайда банк есепшоттарын ұрлау үшін қолданылатын осы фишинг әдісіне байланысты миллиондаған доллар жоғалып кеткен.
Сондай-ақ, интернет-алаяқтықтың тағы бір түрі — онлайн-аукциондар мен сауда алаңдарындағы алаяқтық. Көптеген интернет-дүкендер мен аукциондарда сатушылар бөтен адамдардың ақшасын алдап алуға тырысады. Мұндай жағдайларда алаяқтар тауарды жасырын қалдырады немесе сатудың шарттарын бұзған жағдайда ақы төлеуден бас тартуға тырысады. Осылайша, сатып алушылар материалдық шығынға ұшырайды.
Сонымен қатар, интернетте сатып алу кезінде, алаяқтар әртүрлі жарнамалар орналастырады. Олар тартымды ұсыныстар мен бағаларды көрсетеді, тұтынушыларды өз өнімдерін сатып алуға итермелейді, бірақ көбінесе өнімдер сапасыз немесе мүлдем болмай шығады. Мұндай жағдайларда, сатып алушылар алданғанын түсінгенде, олар өз қаражатын қайтару мүмкіндігін едәуір азайтады.
Заманауи интернет-алаяқтыққа SMS және телефон алаяқтығы да жатады. Алаяқтар телефон арқылы қоңырау шалып, адамдарға қауіпсіздігіне байланысты ақпарат береді, содан кейін олардан жеке деректерді сұрайды. Мысалы, фальшивый банктер айфонға немесе құрылғыға кодты жіберіп, оны бекіту үшін жинау үшін клиенттерден кодтарды сұрай алады. Көп жағдайда адамдар мұндай телефон қоңырауларына сенеді, нәтижесінде алаяқтар банктік есепшоттарына кіріп, қаражат алып кетеді.
Интернет-алаяқтықтан қорғану үшін адамдар күнделікті өздерінің қаржылық ақпараттарына назар аударуы керек. Шабуылдардың жойылуы үшін әрбір адам мынадай қауіпсіздік шараларын қолдануы қажет: күдікті сілтемелерді баспау, жеке деректерді ешқашан жария етпеу, әрдайым банктік операцияларды тек ресми сайттарда ғана жүргізу.
Бұл проблеманы шешудің тиімді әдісі — ақпараттандыру. Адамдарды интернет-алаяқтықтың жаңа түрлерімен, әдістерімен және олардан қорғану жолдарымен таныстыру арқылы көбірек адамдар алаяқтардың құрбанына айналудан сақталады. Бұл үшін балалар мен жастарға арналған арнайы оқу бағдарламалары, семинарлар мен тренингтер өткізу тиімді болар еді. Мұндай бағдарламалардың мақсаты — жәбірленушілердің санын азайтып, заңсыз әрекеттермен күресуді күшейту.
Интернет-алаяқтықпен күресудің тиімді түйіні — құқық қорғау органдарының жедел әрекет етуі. Алаяқтық туралы арыз берген кезде, құқық қорғау органдары шұғыл түрде тексерулер жүргізу, фактілерді анықтау және құқық бұзушыларды жауапкершілікке тарту шараларын қолдануы тиіс. Халықаралық және елдер арасындағы ынтымақтастықты нығайту да мұндай алаяқтықпен күресудің маңызды аспектісі болып табылады. Деректер мен ақпаратпен алмасу, тәжірибе бөлісу алаяқтықтың алдын алуға мүмкіндік береді.
Алайда, интернет-алаяқтыққа қарсы күресте ең маңыздысы — адамдардың өзін-өзі қорғау арқылы қауіпсіздік шараларын қабылдауы. Тек құқық қорғау органдарының ғана емес, әр азаматтың жауапкершілігі және пысықтығы – интернет-алаяқтықпен күресте тиімді құрал болып табылады. Осылайша, барлық тараптардың белсенділігі мен ақпараттануы интернет-алаяқтықтың таралуын тежеуге мүмкіндік береді.
Теңіз жанынан үй алуды армандайсыз ба? Немесе жалақыны көтерген бойда тұрғын үйді кеңейтуді, мүмкін көлікті жаңарту ды армандайсыз ба ? Сіздің арманыңыз жеке қаржылық жоспардың қаншалықты нақты екендігін көрсетеді.
Жеке қаржылық жоспар — бұл сіздің гаджеттеріңіздегі құжат немесе бағдарлама, онда сіз белгілі бір уақыт кезеңі мен оларға жету жолдарын суреттейсіз. Мұндай жоспардың артықшылығы неде? Оның арқасында сіз өзіңіздің ағымдағы қаржылық жағдайыңызды объективті бағалай аласыз, соңында қол жеткізгіңіз келетін нәрсені анықтай аласыз, мақсатыңызды шындыққа ауыстыра аласыз, басымдықтар қоя аласыз, тапсырмаға назар аудара аласыз, артық шығындардан құтыласыз және тағы басқалар. Бұл жөнінде Fingramota.kz-ке сілтеме жасаған 4tagan.kz жазады.
Жеке қаржы жоспарын құрудың жеті қадамы
Мақсатыңызды жазыңыз және нақтылаңыз
Мақсатыңызды анықтап алыңыз. Дәл тұжырымдалған мақсат — сәттіліктің жартысы.
Дұрыс басымдықтарды белгілеңіз
Басымдықтарды белгілеңіз, сонда сіз қандай мақсаттардың бірінші кезектегі және қайсысының екінші кезектегі екенін түсінесіз.
Бюджетіңізді бағалаңыз
Егер сіз өз кірістеріңіз бен шығындарыңызды әлі есептемеген болсаңыз, онда мұны істеуге уақыт келді. Осылайша сіз өзіңіздің қаржылық жағдайыңызды, қанша ақша жұмсағаныңызды және не үшін, қандай шығындардан бас тартуға болатындығын, қанша бос ақша қалдырғаныңызды және т.б. бағалай аласыз.
Ақылмен үнемдеңіз
Жай ғана қаржылық мәселелердегі саналы тұтыну принципін сақтаңыз, артық және қажет емес шығындарға алып келетін бір мезеттік әуестіктерге бой алдырмаңыз, сауда жасауға алдын ала дайындалған тізім бойынша барыңыз және науқандар мен жаппай сатылымдарды күтіп жүріңіз.
Өзіңізді ынталандырыңыз
Ақшаны жинағанда, оны «көрпенің астына» салмаңыз, одан да банктік салым ашып қойыңыз. Шотыңыздағы соманың ай сайын ұлғаюы сізді ары қарай да ақша жинауға ынталандыратын болады.
Ақша сізге жұмыс істеу керек
Жинақтаудың балама нұсқасы – бұл бағалы қағаздарға және ПИҚ-қа инвестициялар. Алайда, инвестициялар – бұл жай ғана көрінбейтін сәттілік емес, жақсылап ойланып жасалған әрекеттердің нәтижесі. Қаржы құралдарынан күтілетін кірістілік неғұрлым жоғары болса, шығындардың ықтимал тәуекелі де соғұрлым жоғары болады. Табыс алу үшін үлкен тәжірибе мен білім қажет.
Ал ең маңыздысы – қаржы пирамидаларынан абай болыңыз! Кез келген қаржы пирамидасының айқын ерекшелігі жоғары табысқа кенелу мен салынған ақшаның тез қайтарылуы болып табылады. Абай болыңыздар!
Өз жоспарыңыздан ауытқымаңыз
Жоспарды құрғаннан кейін – оны сақтау маңызды. Жоспарды түзетуге болады, өйткені мақсаттар өзгеріп тұруы немесе өзектілігін жоғалтуы мүмкін. Сондықтан өз жоспарыңызға қажетті өзгерістерді уақтылы енгізіп отыруға тырысыңыз.
