Әр жылда ЮНЕСКО аясында «Халықаралық ана тілі күні» атап өтілсе, біздің елімізде «Қазақстан халқының тілдер күні» мерекесі тойланады. Алаш жұртының арыс тұлғалы перзенті, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы: «Қазақтың атадан балаға мұра етіп қалдыратын екі қазынасы бар. Оның біріншісі – байтақ жері, екіншісі – бай тілі»,-дейді.
Тіл – қай ұлттың болмасын тарихы мен тағдыры, тәлімі мен тәрбиесінің түп тамыры, қатынас құралы. Туған тілін өз халқы қаншалықты құрметтейтін болса, сол халықтың да дәрежесі соншалықты биік болады.
Тіл мамандарының дерегіне қарағанда, 2100 жылға дейін әлемде 3500-дей тіл қолданыстан шығып, жоғалады екен. Яғни дүниежүзінде 6700-ден аса тіл бар болса, соның жартысы жоғалуға таяу.
Гарвард университетінің тіл маманы әрі жоғалып бара жатқан тілдер институтының директоры Грегори Андерсон тілдердің жойылу қаупін былай түсіндіреді:
– «Егер сіз ата-бабаларыңызға түсіңізде сөйлесеңіз, олар ағылшын тілінде сөйлемейді. Сіз оларға қай тілде сөйлейсіз? Мұнда жоғалып бара жатқан тілдердегі адамдардың шынайы тарихымен байланысы үзілуде. Ал ағылшын, испан, орыс тілі сияқты үстемдік құрып тұрған тілдер мұндай проблемаға кезікпей отыр»,-дейді.
М.Әуезовтің мына сөзі әрбір қазақтың есінде деп білемін. Ол: «Бұл дәуірде өз тілін, әдебиетін білмеген, қадірлемеген адам толық мәнді интеллигент емес деуге де болады, себебі, ол қандайлық мамандық білімі болса да, рухани ой тәрбиесінде сыңаржақ азамат болады. Тегінде қай мамандық саласында жүрген адам болса да шын интеллигент дәрежесіне жету үшін тілді, әдебиетті білу жалпылығы ортақ шарт»,-деп толғанады.
Бүгінде қазақ жерінде 130-дан астам ұлт өкілдері өмір сүріп келеді. Олардың әрқайсысының ана тілі мен ата дәстүрі бар. Ол достықтың кілті, ынтымақтастықтың бастауы, ырыс-берекенің алды, ұлттың жаны мен ары. Ұлттық мәдениеттің гүлденуі, салт-дәстүрдің одан әрі дамуы, ұрпақтар арасындағы сабақтастықтың бет-бейнесіне айналады.
Тіл – халықтың сан ғасырлық тарихы. Әлемдегі кез келген халық тәуелсіздікке ұлттық қадір-қасиетін, мәдениетін, ана тілін сақтап қалу үшін ұмтылады. Сондықтан, әрбір мемлекет өзінің тілін әрқашан да қастерлеп, қорғап жүреді. Ал ана тілін қорғау дегеніміз – өз ана тілінде таза сөйлеу.
Сөз зергері Ғ.Мүсіреповтің «Ана тілі дегеніміз – сол тілді жасаған, жасап келе жатқан халықтың мәңгілігінің мәңгілік мәселесі. Ана тілін тек өгей ұлдары ғана менсінбейді, өгей ұлдары ғана аяққа басады»,-деген сөзі көкейде ұялап қалды. Ғ.Мүсірепов бұл ойын «Тілден биік асқар жоқ, тілден асқан байлық жоқ, тілден терең теңіз жоқ»,-деп тереңдете түседі.
Жалпы, әр тілдің өзіне тән ішкі қуаты, күші болады. Көп тілді білу – заман талабы. Хәкім Абай: «Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі соныменен бірдейлік дағдысына кіреді»,-десе, «Қанша тіл білсең – сонша рет сен адамсың»,-деп А.П.Чехов бекер айтпаса керек. Тіл білген адам қор болмайды. Ел мен елді, халық пен халықты байланыстыратын көпірдің бірі де осы – тіл. Сол көпірді сақтап қалу үшін бір-бірінің тілін меңгеруі керек. Яғни, қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында тіл білудің артықтығы жоқ. Күннен күнге қарыштап жатқан жаңа технологияларды игерудің ең бірінші жолы – тілді меңгеру.
Сондықтан қазіргі қоғамда көп тілді болу кез келген адамды кең өріске, тың өмірге бастайтын жол деп есептелінбек. Кезінде халқымыздың «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл»,-деген аталы сөзі дәл бүгінгі дамыған дәуірімізге сәйкес айтылғандай. Тарихи деректерге жүгінсек, энциклопедист ғалым, әлемде Аристотелден кейін екінші ұстаз аталған ұлы ғұлама Әбу Насыр Әл-Фараби бабамыз өз өмірінде 70-ке жуық ұлттың тілін жетік білгендіктен, артына мәңгі өшпес мол рухани құнды мұра қалдырып кеткендігі бәрімізге мәлім.
Жеке тұлғаны қалыптастыруда ана тілімен қатар шетел тілін меңгеру – қажет-ақ. Жеткіншек жастардың өз дәрежесінде тұлға болып қалыптасуы, жан-жақты болуы, білімді болуы, қоғамның, өркениеттің болашақта дамуына, алдыңғы қатарлы дамыған елдер қатарына қосылуына жол ашады. Тіл – мәңгілік құндылық. Сол құндылықтың құны жойылмауына біз сөйлеу мәдениетіңізді қалыптастыру арқылы үлес қосамыз.
А.Сейдуәлі
Түркістан облысы дін істері
басқармасының «Дін мәселелерін
зерттеу орталығы» КММ-нің теолог маманы
