Азаматты сайлаушылар тізіміне енгізу үшін сайлаушының сайлау учаскесі аумағында тұрғылықты жері бойынша тіркелуі негіз болып табылады.
Сайлауға қатысу үшін қажетті шарт — сайлаушылар тізіміне сайлаушылардың енгізілуі болып табылады. Сайлаушылардың тізімдерін тұрғылықты жері бойынша тиісті әкімдік жасайды.
Сайлауға дейінгі отыз күннен кешіктірілмей – сайлаушының сайлау күні тіркелген жері бойынша дауыс беруге арналған үй-жайға келу мүмкіндігі болмайтыны белгілі болса, сол жердің әкімдігіне сайлау күні болатын жері бойынша сайлаушылар тізіміне енгізу туралы жазбаша өтінішпен жүгінуге құқылы.
Дауыс берудің басталуына жиырма күн қалғанда, тиісті әкімдік учаскелік сайлау комиссияларына акт бойынша сайлаушылар тізімдерін ұсынады.
Дауыс беру күніне он бес күн қалғанда, сайлаушылардың тізімдері сайлау учаскелерінде танысу үшін сайлаушыларға ұсынылады.
Сайлаушы сайлаушылар тізіміндегі өзі туралы деректерді тексеруге және тізімге енгізілмегені, дұрыс енгізілмегені немесе тізімнен алынып тасталғаны, сондай-ақ тізімдегі деректерде жаңсақтықтар жіберілгені үшін шағым жасауға құқылы. Тізімдерге түзетулер енгізу қажеттігі туралы өтініштерді учаскелік сайлау комиссиясы өтініш келіп түскен күні қарайды.
Жалпы жұрттың танысуы үшін сайлаушылар тізімдерін ұсыну мен сайлау күні арасындағы кезеңде – сайлаушы болатын орнын ауыстырған кезде тіркелген жері бойынша учаскелік сайлау комиссиясына жүгінеді. Ол жерде төлқұжатты немесе жеке куәлікті берген кезде учаскелік сайлау комиссиясы дауыс беру құқығын беретін есептен шығару куәлігін табыс етеді. Бұл ретте сайлаушылар тізіміне тиісті белгі қойылады.
Есептен шығару куәлігі — бір елді мекеннің шегіндегі басқа сайлау округінде немесе басқа сайлау учаскесінде дауыс беруге қатысқысы келетін сайлаушыларға берілмейді.
Есептен шығару куәліктерін беру — дауыс беру күні алдындағы күнгі жергілікті уақыт бойынша 18 сағатта аяқталады.
Дауыс беретін күні дауыс беру құқығын беретін есептен шығару куәлігін көрсеткен кезде учаскелік сайлау комиссиясы келген орны бойынша сайлау учаскесіндегі сайлаушылар тізіміне енгізеді.
Сайлаушы өзі дауыс береді. Сайлауда дауыс құқығын басқа біреуге беруге және сол сияқты басқа адам үшін дауыс беруге жол берілмейді.
Дауыс беруге арналған бюллетеньдер сайлаушыға сайлаушылар тізімінің негізінде Қазақстан Республикасы азаматының төлқұжатын немесе жеке куәлігін көрсеткен кезде беріледі. Сайлаушы сайлаушылар тізімінде бюллетеньдерді алғандығы туралы қол қояды.
Сайлау бюллетеньдерін сайлаушы жасырын дауыс беруге арналған кабинада толтырады. Оларды толтыру кезінде кімнің болса да, кіріп тұруына тыйым салынады.
Егер сайлаушының бюллетеньді өз бетінше толтыруға мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзі сенетін адамның көмегін пайдалануға құқылы, оның аты-жөні дауыс бергеннен кейін сайлаушылардың тізіміне тіркеліп, тұсына бюллетень алғандығы туралы қолы қойылады.
Сайлау күні жергілікті уақыт бойынша сағат он екіден кешіктірмей – сайлаушы денсаулығының жай-күйі бойынша, науқас отбасы мүшесін күту себебі бойынша, сайлау учаскелері құрылмаған шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда болып, дауыс беру үшін келе алмайтын болса, учаскелік сайлау комиссиясына өзі болатын жерде дауыс беруді ұйымдастыру туралы жазбаша өтінішпен жүгінуге құқылы. Учаскелік сайлау комиссиясы сайлаушының болатын жері бойынша дауыс беруді ұйымдастыруға тиіс.
Әділхан СЕЙДАХМЕТОВ,
Бәйдібек аудандық аумақтық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары.
