Бүгінде Түркістан қаласындағы Шекті Тілеу Жолдыаяқ көшесінің бойына 1800 түп «Зеравшан» (қара арша) аршасы егілуде.
Арша- биіктігі 4 метрге жуық, қысы-жазы көгеріп тұратын, бұталы өсімдік. Арша ағашы Солтүстік жарты шардың тасты топырақтарында өседі. Ол 300 жылға дейін өмір сүреді. Биіктігі 1-3,5 метр болып келеді.
Табиғатта Гиннестің рекордтар кітабына кірген 800 жыл жасаған кәрі аршалар да бар. Қара күзде өсімдіктің піскен жемісі (қаракөк түстілері) жинап алынып, ашық жерде ептеп кептіріледі және оны дәрі жасау мақсатында пайдаланады. Өйткені оның құрамында эфир майлары, қант, сірке, құмырсқа, алма қышқылдары, минералды тұздар бар.
Қазақстанда аршаның 10 жабайы түрі бар. Табиғи жағдайда көбірек кездесетін түрлеріне:
1. Түркістан аршасы
2. Талас аршасы — кәдімгі арша (ем арша деп те айтады)
3. Сібір Аршасы
4. Кәдімгі арша
5. Зеравшан аршасы жатады.
Олардың әрқайсысының биіктігі 1-2 м-ге жетеді. Аршаның барлық түрі ашық күнді қажет етеді. Кез келген топырақта өсе береді. Бұтағының ұшын қырқып-пішіндеп өсірген дұрыс. Қылқанының түсі қанық болуы үшін жылына бір рет көктемде толық минералды тыңайтқыштармен қоректендірген жөн.
Зеравшан аршасы – Батыс Тянь-Шаньның мәңгі жасыл, ланшафт ағашы болып табылады. Ол Қазақстанда Қаратаудың оңтүстігінде, Талас Алатауында ғана кездеседі. Табиғи жағдайда ол таудың тасты, жартасты беткейлерінде әрі төмен белдеулерінде өседі. Биіктігі 5 – 10 м, жуандығы 0,5 м-ге дейін жетеді.
Зеравшан аршасы – сыртқы пішіні шарға ұқсас биік әдемі ағаш. Қабығы қызғылт, қоңыр қызыл. Жас және шөптесін бұтақтары жіңішке әрі қысқа болады.
Қазіргі уақытта зеравшан аршасы Алматы ботаника бағында көп жылдардан бері өсіріліп келеді. Ақсу-Жабағылы қорығында Зеравшан аршасының бірнеше түбі сақталған, ол табиғат ескерткіші ретінде қорғалады.
Зеравшан аршасы өте сирек кездеседі, таралу аймағы жылдан-жылға азайып бара жатқандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
