Тұтынушы дегеніміз кім? Тұтынушы дегеніміз жеке өзі немесе отбасы пайдаланатын тауарға, сондай-ақ көрсетілетін қызметке тапсырыс беруші, яғни тауар, қызмет немесе жұмысты сатып алатын тұлға. Тұтынушылардың азаматтық құқықтары бұзылатын жағдайлар өмір болған соң кездеседі, тіпті жиі кездеседі. Бірақ, тұтынушылардың бәрі бірдей, өкінішке қарай заңды мүдделерін қорғау үшін қайда жүгінуге болатындығын біле бермейді.
Кез келген өнімді сатып алу немесе қызметке ақы төлеу арқылы біз ресми түрде сатып алу-сату мәмілесін жасаймыз. Оның ережелері азаматтық заңнамада белгіленген. Сатып алушыларға сапасыз зат ұсынған жағдайда сатушы өз әрекеттері үшін белгілі бір жауапкершілікке тартылуы керек.
Қазақстанда тұтынушылардың құқығы бұрыннан қорғалады, дегенмен, соңғы жылдары бұл мәселе жаңа деңгейге көтерілді. Бұған қатысты жеті бастама қабылданып отыр. Оның ішінде үкіметтік емес ұйымдардың негізінде омбудсмен институты мен бірыңғай ақпараттық жүйе құру сияқты өзгешеліктер бар. Бұған қоса ведомствоаралық кеңес құрылмақ. Яғни тұтынушылардың арыз-шағымдары үкіметтік деңгейде қаралатын болады. Мәселен, күнделікті тұтынып жүрген тамағыңызға қатысты айтайық. Ойламаған жерден сіздің тапсырыс берген тамағыңыздың ішіне кішкентай жәндік түсіп кетуі мүмкін ғой. Егер сіз жәндікті алған тағамыңызға ақша төлеп қойғаннан кейін байқасаңыз, онда бірден мейрамхананың әкімгеріне хабарлауыңыз керек. «Тұтынушылардың құқығын қорғау» туралы ҚР Заңының 15-бабына сай, тұтынушы тағамды ауыстыруды немесе ақшасын қайтарып алуды талап ете алады. Сонымен қатар тұтынушы жәндікті фотоға түсіріп, оны аудандық немесе облыстық қоғамдық денсаулық сақтау департаментіне жолдаса, олар тиісті тексеріс жұмыстарын жүргізіп, келеңсіз жағдайға жол бергені үшін тамақтандыру орнына айыппұл салады. Мұны базбіреулер ұсақ-түйек деп қарауы мүмкін, бірақ, осындай немкеттіліктің кесірінен көбіне тұтынушылар зардап шегіп жатады. Өз құқығын қорғай алмайтын тұтынушы соңында өзі кінәлі болып қалады. Тұтынушылар құқығы көп жағдайда заңды білмегендіктен бұзылып жатады. Сатушының маңызды міндеттерінің бірі – тұтынушының тауар (жұмыс, қызмет) туралы мемлекеттік тілде толық ақпарат беруі. Көбіне ақпараттар орыс тілінде беріледі. Негізі бір тілде берілген ақпарат берілмеген болып есептеледі. Бұл туралы Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 5 шілдедегі Әкімшілік құқық бұзушылық туралы №235-V Кодексінде егжей-тегжейлі айтылған. Онда сатушыдан, дайындаушыдан, орындаушыдан тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органның және тұтынушылық дауларды сотқа дейінгі реттеу субъектілерінің байланыс деректері туралы ақпаратты, сондай-ақ өзінің бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру үшін тұтынушының оларға жүгіну құқығы туралы ақпаратты қазақ және орыс тілдерінде орналастыру заңдылығы көрсетілген.
Қазақстандағы тұтынушылардың саны 18,7 миллион адамды құрайды, олар күн сайын алты миллионнан аса тауарлар мен қызметтерді сатып алу транзакцияларын (кассалық-бақылау аппараты көмегімен бөлшек саудадағы операциялар саны) жүзеге асырады.
Қазіргі кезде тұтынушы нені, қашан, қай жерден сатып алу керектігі туралы шешім қабылдай отырып, қандай тауар өндіру керектігін анықтайды. Сатып алушылардың тауар таңдау еркіндігі жарнама, БАҚ, интернет желісі көмегі арқылы жақсы ақпараттануының арқасында күшейе түсті.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы қарқынды дамуда, әлеуметтік топтар саны үнемі өсу үстінде. Бұл тұтынушылардың жаңа сұраныстарының пайда болуына әсер етеді. Дамыған елдерде тұтынушылар құқығы абсолютті және оған ешкім қол сұға алмайды. Бұл өз құқығын қорғаудағы тұтынушылар қозғалысының дамуымен байланысты. Сонымен қатар, қазіргі таңда тұтынушылар құқығын қорғайтын жүзден аса қоғамдық ұйымдар жұмыс істеп тұр. Тұтынушылар қоғамдары өнім туралы толық және нақты ақпарат алуда мемлекеттен қолдау тауып отыр.
Иә, әрбіріміз белгілі бір тауарлар мен қызметтердің тұтынушысы болып табыламыз. Сондықтан әрбір азамат немесе азаматша тұтынушы ретіндегі өз құқықтарына аса жауапкершілікпен қарағандары жөн. Сол арқылы біз еліміздегі тұтынушылардың сапалы тауарларды тұтынудағы мүддесін қорғауда жоғары көрсеткіштерге қол жеткіземіз.
Түркістан облыстық тұтынушылар құқығын қорғау департаменті.
