Жастар арасындағы суицид мәселесі бүгінде әлемнің көптеген елдерінде күрделі әлеуметтік проблема ретінде қарастырылуда. Жас ұрпақтың психикалық денсаулығы, оның физикалық және әлеуметтік әл-ауқатына тікелей байланысты. Суицидке өз-өзіне қол жұмсау әрекеті жастардың өміріндегі ауыр кризисті, эмоционалдық және психологиялық күйзелісті көрсетеді. Бұл мәселеге назар аудару, жастарды осы бағытта тәрбиелеу, психикалық денсаулығын нығайту үшін қажетті шараларды қолға алу — біздің жалпы міндетіміз.
Жастар арасында суицидтің жиі кездесетін себептері әртүрлі. Бұл себептер отбасындағы, әлеуметтік ортасында, оқу орнында кездесетін стресс, қиын жағдайлар мен қысымнан басталады. Қазіргі қоғамның талаптары, әлеуметтік желілердегі қысым, бәсекелестік, өмірге деген негативті көзқарас — жастардың эмоционалды әлсіздігін арттыра түседі. Бірқатар зерттеулер көрсетіп отырғандай, суицидтік ойларға итермелеуші факторлар ретінде психикалық аурулар, алкоголь мен наркотиктерді пайдалану, өмірдің мәнін жоғалту және өздерін қоғамнан шеттетілген сезіну жатады.
Психикалық денсаулық мәселелерімен жастар арасында жұмыс істеу, оларға қолдау көрсету — суицидтің алдын алу стратегиясының құрамдас бөлігі болып табылады. Психологиялық кеңес беру, арнайы тренингтер мен семинарлар жастардың өз-өзін дағдыландыруында; әлеуметтік дағдыларын дамытуында маңызды рөл атқаруы мүмкін. Оқу орындарында және жастар ұйымдарында психологиялық қолдау көрсететін мамандармен жұмыс жүргізу, жастардың психологиялық тұрғыдан сауатты болуына ықпал етуі керек. Жастардың басынан өткеріп жатқан қиын жағдайларын ашық талқылауға құқығы бар екенін түсіндіру, оларды бір-біріне көмек көрсетуге ынталандыру да маңызды.
Ақпараттық науқандар суицидтің алдын алу үшін өте пайдалы құрал ретінде қызмет етуде. Арнайы бағдарламалар мен науқандар жастар арасында психикалық денсаулықтың маңыздылығын жеткізу, суицидтің белгілері мен оған алғышарттарды түсіндіру бойынша жүргізілуі тиіс. Жастардың өмірінде шешуші рөл атқаратын ақпараттық ресурстар — психологтың, психотерапевттің, әлеуметтік қызметкердің немесе сенімді адамның көмегіне жүгінуді насихаттау өте маңызды. Тиімді науқандар жастарға суицид туралы ойлар мен әрекеттерін алдын алу жолында маңызды ақпарат ұсынуды қамтиды.
Жастар арасында суицидтің алдын алу мақсатында әлеуметтік статусқа байланысты шаралар қабылдау, қоғамның белгілі бір топтарын тарту қажет. Қауымдастықтар, отбасы, мектеп, жастар ұйымдары жастардың психикалық денсаулығына бағытталған жобалар мен бағдарламаларына үлес қосу үшін бірігуы керек. Суицидтің алдын алу жұмысындағы әрбір stakeholder қатысушының рөлі мен міндетін анықтауда маңызды. Олардың бірлескен жұмысы, тәжірибелері мен ресурс жинақтауы мәселені шешуге зор ықпал етеді.
Елімізде жастар арасындағы суицид мәселесін шешу үшін саясаткерлердің, психология мамандарының, педагогтердің, ата-аналардың, қоғам мүшелерінің бірігіп жұмыс істеуі шарт. Сонымен қатар, жастардың өздерін тәрбиелеп, білім алуына, шығармашылық әлеуеттерін дамытуға, әлеуметтік қатынастарын нығайтуға бағытталған шаралармен қатар, күйзелісті басудың оң жолдарын табу, суицидтік ойлардың алдын алу жөніндегі ақпараттар кеңінен таралуы тиіс.
Қоршаған орта, отбасы, оқу мекемелері — жастардың алғашқы әлеуметтік орталары. Олардың психологиялық саулығына, өмір сүру жағдайларына, эмоционалдық жай-күйіне әсер ететін факторлар. Сондықтан да, барлық әлеуметтік құрылымның, қауымдастықтың ұжымдық құралдарын пайдаланып, мақсатты түрде жұмыс жүргізу — суицидтің алдын алу үшін маңызды міндет болып табылады.
Суицид проблемасын шешу тек мемлекеттік құрылымдар мен локалдық ұйымдардың ғана емес, сонымен қатар әрбір азаматтың, әрбір отбасының жауапкершілігі. Жастарымыздың өмір сапасын арттыру, олардың қуанышына, бақытты болашағына, психикалық денсаулығына көзқарасымызды өзгерту — біздің ортақ міндетіміз. Жастар жан-жақты дамып, тұлға ретінде қалыптасқанда, салауатты қоғам қалыптастыру мүмкіндігі артады.
Психикалық денсаулық: түсініктер мен аспектілер
Психикалық денсаулық – бұл адамның жанын, эмоциясын, әлеуметтік қатынастарын, азық-түлік жағдайын және рухани байлығын сақтауымен қатар, қоршаған ортаға бейімделу қабілеттілігіне қатысты маңызды аспект. Жастар арасында суицидтің алдын алу мәселесінде психикалық денсаулықтың жағдайы ерекше назар аударуды талап етеді. Көп жағдайда жастар арасындағы суицидтік әрекеттер психикалық денсаулық мәселелерінің салдарынан туындайды. Сондықтан психикалық денсаулық түсінігі, оның аспектілері мен алдын алу шараларының маңыздылығы өте жоғары.
Психикалық денсаулықты қалыптастыру үшін жастардың өзін-өзі бағалау деңгейі, эмоционалдық бекемдігі, әлеуметтік дағдылары сияқты факторлар шешуші рөл атқарады. Жастардың өмір сүру стратегиялары және стресстен шығу дағдылары да психикалық денсаулыққа тікелей әсер етеді. Осы ретте, білім беру мекемелерінде психологиялық сауаттылықты арттыру, жастарға өз эмоцияларын басқару, стресске төзімділік көрсеткіштерін жоғарылату, отбасылық және мектептік ортаның рөлі зор.
Кәсіби мамандар қызметінің маңызы дәл осы кезеңде артады. Психологтар мен психотерапевттер жастармен жұмыс істегенде, олардың ішкі әлеміне, әлеуметтік ортасына және өмірлік тәжірибесіне терең талдау жасағаны керек. Психикалық денсаулығына қатысты мәселелерді ерте диагностикалау, дер кезінде көмек көрсету, психологиялық қолдау жүйелерін дамыту мен жастарға психологиялық әдістерді үйрету арқылы суицидтік әрекеттердің алдын алуға болады.
Мектептер мен университеттерде психологиялық қызметтердің маңыздылығы артуда. Психолог мамандардың қызметі арқылы олардың әлеуметтену процесі, өзін-өзі тану, эмоционалдық тұрақтылық мәселелері қамтылуда. Ата-аналар мен педагогтер үшін де арнайы тренингтер өткізу, жастардың психикалық денсаулығын қолдау бағытында жұмыс істеу қажет. Ең бастысы, қоғамдағы жеткіншектердің психикалық денсаулығына ортақ жауапкершілік алуымыз тиіс.
Психикалық денсаулыққа әсер ететін факторлар арасында жастық даму кезеңінде болатын өзгерістер мен қиындықтар, әлеуметтік климат, экономикалық тұрақсыздық пен әлеуметтік қысым сынды мәселелер елеулі рөл атқарады. Жастар арасында өмірлік мақсат, өз орнын табу, жыныстық қатынас, отбасылық қатынастар сынды мәселелер жиі кездеседі. Бұл дүниелердің шешімін табу үшін жастарға көмек көрсету, олардың қажеттіліктеріне жауап беру, дұрыс бағыт көрсету керек.
Әлеуметтік орта, қоғамдағы қатынас, достық байланыстар жастардың психикалық денсаулығына әсер ететін негізгі аспектілердің бірі. Әр жастағы жастардың бір-біріне қолдау көрсетіп, өзара түсіністік танытуы психикалық денсаулықтың деңгейін арттырады. Сонымен қатар, жастар арасында танымал болу, құрметке ие болу, әлеуметтік статус алу сынды мәселелер кей жағдайда теріс психологиялық күй кешуге алып келуі мүмкін. Бұлардың барлығы психикалық денсаулықты нашарлатып, суицид әрекеттеріне дейін жеткізеді.
Кеңес беру және ақпараттық науқандар арқылы жастардың психикалық денсаулығына байланысты білімдерін арттыру, олардың проблемалары, сезімдері мен эмоцияларымен жұмыс істеу тәсілдерін үйрену маңызды. Көптеген жастар өз проблемаларын бөліспейді, өзін жалғыз сезінеді. Олардың арасында достарымен, туыстарымен, мамандармен сөйлесуді үйрету, арасында ашық диалог жүргізу, түрлі семинарлар мен тренингтер өткізу арқылы психикалық денсаулықтың деңгейін жоғарылатуға болады.
Жастармен жұмыс істейтін ұйымдар мен қоғамдастықтардың, мекемелердің бірігіп жұмыс істеуі өте маңызды. Көшбасшылар, менеджерлер, психологтар мен педагогтар арасында тығыз байланысты қамтамасыз еткен жағдайда ғана жастардың психикалық денсаулығын қорғауға болады. Әлеуметтік жобалар, бағдарламалар жастарға қажетті психологиялық қолдау көрсетеді, өмірлік дағдыларын дамытады, стресске қарсы тұру шараларын жақсартады.
Жастардың психикалық денсаулығына қатысты мәселелермен айналысатын әртүрлі ғылыми-зерттеу жұмыстары, статистикалық мәліметтер мен әлеуметтік зерттеулер – осы бағытта тұрақты жұмыс жасаудың көрсеткіші. Психикалық денсаулыққа бағытталған бағдарламалар мен саясаттарды жүзеге асыруға қажеттілік туындайды. Жастардың психикалық денсаулығын қорғау, күш-жігерін біріктіру арқылы олардың суицидтен қорғанысын арттыру – аса маңызды міндет.
Соңында, психикалық денсаулық мәселелерін шешуде кешенді әрі жүйелі жұмыс жүргізу қажеттігі туындайды. Жастар арасында суицидтік әрекеттерді болдырмау, психикалық дағдарыс жағдайларын төмендету үшін барлығының қатысуы қажет. Тек осылай ғана жастардың психикалық денсаулығын қорғауға, олардың сапалы өмір сүруіне, бақытты болашағына кепілдік беруге болады.
