Қаржы пирамидаларының негізгі белгілерін тану — бұл қаржылық сауаттылықтың маңызды аспектілерінің бірі. Пирамидалық схемалар көбінесе инвестиция шақыру формасында жасалынады, мұнда жаңа қатысушылардың қаражаттары ескі қатысушылардың табысын қамтамасыз етеді. Мұндай схемалар кәдімгі инвестициялық жобалардан ерекшеленеді, себебі олар заңды инвестициялық әрекеттердің белгілерін жасырады.
Бірінші белгі — келетін кірістердің шектен тыс үлкен және уәделенген деңгейі. Егер компания немесе жобаның кепілдендірілген мысалы жылына 20%-80% немесе одан да көп кіріс әкелетіні туралы хабарланса, бұл күмән тудырады. Нормативтік базада, халықтық кәсіпкерлікте, инвестициялау саласында кіріс мөлшері орташа сегменттен ауқымды болады. Тек инвесторлардың жеке тәжірибесіне негізделген кеңестерді ғана емес, кәсіби қаржылық кеңес берушілердің пікірімен салыстыру керек.
Екінші белгі — ұйымның ашықтығының болмауы. Жобаны немесе компанияны зерттегенде, ресми сайттың, қоғамдық тіркеудің, жылдық есептердің, лицензиялардың болмауы күмән тудырады. Қаржылық пирамидалар көбіне интернет-ресурстар мен қлнолодоктарды пайдаланады, бұл олардың заңды сипатынан сол кезде бас тарту жолындағы мүмкіндіктерін қамтиды. Ресми ақпаратқа жүгінбей және олардың заңнама талаптарына сәйкес келмейтіндігіне көз жеткізбей инвестиция салу қауіпті.
Үшінші белгі — жаңа қатысушыларды тартуға назар аударылу. Пирамидалық схемалар, әдетте, жаңа инвесторларды науқандар арқылы немесе рефералды жүйелермен ынталандыруға тырысады. Бұл тұрғыда, егер компания сізді тек жаңадан келгендерді тартуға итермелесе, онда бұл нақты алаяқтық схемасы болуы ықтимал. Инвестициялау процесі табыс табудан гөрі, жаңа қатысушыларды тарту үрдісіне айналады.
Төртінші белгі – инвестициялық өнімнің немесе қызметтің түсінбеушілігі. Нағыз инвестициялық өнімдерді түсінуге түсінікті ақпаратпен қамтамасыз ету керек. Егер ұсынылған өнім немесе қызмет жаңа технологиялар, винтаж немесе көңіл көтеру түріндегі «құпиялы» ретінде ұсынылса, бұл күмәнді сигнал. Суммасы немесе табыс деңгейі анықталмаса, бұл алаяқтық схеманың бір бөлігі болуы мүмкін. Кез келген инвестициялаған кезде жасалатын өнімдердің не екенін, олардың қалай жұмыс істейтінін, нақты табыс алу жолдарын сұрау маңызды.
Бесіншісі — қысым көрсету тактикасы. Егер сізден инвестиция салу үшін шұғыл шешім қабылдауды талап етсе, бұл алаяқтардың әдісі болуы мүмкін. Заңды қаржылық жобалар, керісінше, сіздің шешіміңізді асықтырып, тез арада шешім қабылдауды талап етпейді. Инвесторлар өздерін қауіпсіз сезінуі және өз уақыттарын пайдалана отырып, бейбіт және негізделген мәліметтермен шешім қабылдауы тиіс.
Алтыншы белгі — серіктестер мен ауқым. Пирамидалардың жақсы дамыған серіктестік бағдарламалары халықты алаяқтық схемаларына қызықтырады. Алайда, қаржылық сауаттылықты арттыру арқылы, шын мәнінде, олардың қап-қарапайым жағдайын түсінуіміз керек. Егер серіктестік құрылымдағы адамдар бір-бірімен байланысатын немесе «керемет» тарихтары болса, ондайда басты назар аудару керек.
Жетінші белгі — басқаларға да қаржылық шешімдер қабылдауға кеңестер беру. Инвесторларға хабарланбаған табыстарға сену ұсынылса, онда нақты түсініктермен байланыс өте қажет. Әлбетте, қаржылық пирамидалар жиі “мықты” әлеуетті инвестицияларды жасау үшін алғанда, өз қатысушыларына «қолдау көрсету» тұрғысынан жалақы немесе сыйлық түрінде үстемелер ұсынады.
Соңғы белгі — алдау немесе жасыру әрекеттері. Егер жоба қаржылық құрылымын толық аша алмай, тек тәуекелдерді жасырумен ғана шектелсе, онда бұл да алаяқтық схемасының бір бөлігі болуы ықтимал. Егер кез келген деректер тендер, аукцион немесе шот жүргізу сияқты процедурамен байланысты болса, онда әрине, шаралар қабылдау қажет.
Пирамидаларды тану – бұл тек қана қаржылық жоба мен maquillées жүйесіндегі алаяқтықтарды анықтаумен емес, сондай-ақ қаржылық сауаттылықты дамыту, бірегей іс-шаралардың әсерін төмендету және азаматтарымыздың мүдделерін қорғауға бағытталған шаралар. Пирамидалармен күресу үшін қоғамдастықтың жекелеген мүшелері мен ұйымдардың атсалысуы, сондай-ақ ақпараттандыру мен білім беру насихаты маңызы зор.
Халықаралық тәжірибе және статистика
Халықаралық деңгейде қаржы пирамидаларының белгілері мен олардың іс-әрекеттері бойынша тәжірибелер әртүрлі елдерде байқалады. Көптеген мемлекеттерде қаржы пирамидалары экономиканың тұрақтылығына теріс әсер ететін фактор ретінде қаралады. Дегенмен, қаржы пирамидаларын анықтау мен оларға қарсы күресу әдістері әлемнің әр бөлігінде өзіндік ерекшеліктермен ерекшеленеді.
Мысал ретінде, АҚШ-ты қарастырар болсақ, онда қаржы пирамидаларына қарсы күрес өте күшті заңнамалық негізде жүзеге асырылады. Елдің құзыретті органдары, мысалы, Бағалы қағаздар және биржалар жөніндегі комиссия (SEC), қаржы пирамидаларының әрекеттерін тоқтату үшін жиі тексерулер жүргізеді. Олар азаматтарға инвесторлардың алаяқтық схемаларына түсіп қалмауы үшін ақпараттық жазбалар, кеңестер мен ескертулер береді. Заңдылық тұрғысынан, қаржы пирамидаларына қатысушылар жағдайларына сәйкес түрлі жаза мен айыппұлдарды талқылаудың субъектілері ретінде танылады.
Еуропалық Одақта да қаржы пирамидаларына қарсы заңдарды күшейту мақсатында жүргізілетін жұмыс белсенді. Мүшелік елдерде қаржы алаяқтығымен күресудің оңтайлы әдістері құрылған. Мысалы, Германияда, қаржы пирамидаларына қатысты көптеген даулар жергілікті соттарда жиі қаралады. Мұнда инвесторлардың құқықтарын қорғауға бағытталған шаралар көзделген. Инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша заңнамадағы әйелдер мен ерлердің теңдігі, демек, қаржы пирамидаларының әйелдерге жасаған әсерлері бойынша зерттеулер жүргізіледі.
Солтүстік Америкада, Канадада, қаржы пирамидаларына қарсы әрекет жасау үшін арнайы мемлекеттік органдар жұмыс істейді. Канада юстиция министрлігінің ұйымдары қаржы пирамидаларына қарсы шараларды оқытумен және насихаттаумен айналысады. Жергілікті қауымдастықтар, көмек кезіндегі ақпараттық науқандар өткізіп, халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруға оң әсерін тигізудің жолдарын жасайды.
Азия елдерінде де қаржылық алаяқтық мәселесіне әр мемлекет өзінше назар аударады. Мысалы, Қытайда қаржы пирамидаларының серпіні бойынша соңғы жылдары байқалып отырған статистикалық деректер зерттеліп, мемлекет тарапынан жазалау шаралары қолға алынады. Алайда, кей жағдайларда, қоғамның әлсіз бөлігінің қаржылық сауаттылығының төмендігі бұл схемалардың қызметіне мүмкіндік беріп отыр.
Қаржы пирамидаларының дағдарысы әсерінен көптеген елдерде экономикалық жағдай нашарлауы мүмкін. Әсіресе, халықтың төмен әлеуметтік жағдайындағы азаматтар қаржы жағынан жапа шегуі мүмкін. Үкіметтің қаржы пирамидаларына қарсы профилактикалық жұмыстар жүргізу қажеттілігі бәрінен бұрын жедел түрде шешілетін мәселе болып отыр.
Халықаралық тәжірибені талдай отырып, әлемнің әртүрлі елдеріндегі қаржы пирамидаларының белгілері мен олардың әрекеттері бойынша салыстырмалы статистика жасау мүмкіндік береді. Мысалы, қаржы пирамидаларының құрылымы, олардың инвесторларының табысты болу ниеті, бағдарламаларды насихаттау тәсілдері өз кезегінде болашағы қандай болатынына да әсер етеді. Статистика бойынша, қаржы пирамидаларында жұмыс істейтіні белгілі бір деңгейде алдаушылықтың жиілігі артуда.
Интернеттегі әлеуметтік желілер мен платформалардың дамуы қаржы пирамидаларының жаңа түрлерін шығаруға себеп болды. Жас адамдар мен қоғамның жаңа буыны интернет кеңістігінде қалыптасып келе жатқан алаяқтық схемалардан зардап шегу қаупін арттырып отыр. Осындай жағдайларда жинақталған статистика қаржылық сауаттылықты арттыру үшін халықаралық тәжірибені білу мен оны енгізуді сұрайды.
Инвестиция және қаржылық шешімдер қабылдау кезінде халықтың мүгедектігіне, білімсіздігіне және қаржы сауаттылығына қатысты шараларды жасау қажет. Дәл осы ұлттық масштабтағы жобалар мен халықаралық тәжірибені үйлестіру қаржы пирамидаларының белгілерін тануды жеңілдетеді және алдағы уақытта алаяқтықтың алдын алуға мүмкіндік береді.
