Өзін-өзі өлтіру
Суицид — бұл қоғамда денсаулық сақтауға байланысты жаһандық проблема. Жыл сайын 700 000-нан астам адам осы себептен өледі. Мұндай өлім-жітімнің көпшілігі (77%) табысы төмен немесе өмір сүруі орташа елдерде кездеседі. Сонымен қатар, суицидтің қоғамға, сондай-ақ өзін-өзі өлтіретін адамдардың әлеуметтік ортасына, достары мен туыстарына кері әсері бар.
Өз-өзіне қол жұмсау кезінде қаза тапқандардың шамамен 20-дан астамы суицид жасағандар. Бұл елге, аймаққа, жынысқа, жасына және өзін-өзі өлтіру әдісіне байланысты әр түрлі болады.
Суицидтің алдын алуға психологиялық қолдауды уақытымен іздеу, сондай-ақ суицидтік ойларды жеңу үшін қажет уақыт ішінде өлімге әкелетін суицид құралдарына қол жеткізуді шектеу ықпал етеді. Суицидтің алдын алу үшін бірқатар тиімді алдын алу шараларын қолдануға болады. ДДҰ-ның LIVE LIFE тұжырымдамасы бойынша тиімділігі дәлелденген төрт негізгі шара ұсынылады:
- суицид құралдарына қол жетімділікті шектеу (мысалы, улы пестицидтер мен атыс қаруы);
- суицид мәселесін жауапкершілікпен жариялауды қамтамасыз ету үшін бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс;
- жасөспірімдерде әлеуметтік және эмоционалдық өмірлік дағдыларды дамыту;
- суицидтік мінез-құлықтан зардап шегетін барлық адамдарды уақытылы анықтау, тексеру, жүргізу және кейіннен дұрыс өмір сүру үшін қолдау.
Суицидтің алдын алу жөніндегі іс-шаралардың негізгі компоненттері жағдайды талдау, ведомствоаралық ынтымақтастық, проблема туралы хабардарлықты арттыру, ұйымдастырушылық-әдістемелік қолдау көрсету, қаржыландыру, қадағалау, мониторингілеу, бағалау.
Ықтимал суицидті ашық талқылау адамға өмірлік мәселелерді шешудің басқа нұсқаларын қарастыруға және қабылданған шешімді өзгертуге көмектеседі, осылайша суицидтің алдын алуға болады.
Зерттеулерге сәйкес, суицид туралы ойлайтын адамдардың өмір мен өлімге қатысты екіұшты сезімдерін сезінуі және олардың азаптарынан жеңілдік іздеуі сирек емес. Адам мұндай әрекетті осы сәттің әсерінен жасай алады және бірнеше күннен кейін өмір сүргісі келген кезде өледі. Адамға психологиялық қолдау көрсету арқылы суицидтің алдын алуға болады. Өз-өзіне қол жұмсамақ болған, бірақ аман қалған адамдарды тексеру барысында олардың көпшілігі кейіннен өлімнен құтылуға қуанышты екендігі атап өтілді.
Суицидке бейімділігі бар көптеген адамдар психикалық аурумен ауырмайды, ал психикалық ауытқулармен өмір сүретін көптеген адамдар өз өмірін жоғалтқысы келмейді. Суицидке толы дағдарыстық жағдайларда өткір психологиялық стрестің, созылмалы ауырсынудың, зорлық-зомбылық тәжірибесінің, сондай-ақ әртүрлі әлеуметтік факторлардың болуы сияқты бірқатар себептік және ілеспе факторларды ескеру қажет.
Суицидтік мінез-құлықтың қарапайым түсіндірмесі жоқ. Бұл ешқашан жалғыз факторға немесе оқиғаға байланысты емес. Адамды өз-өзіне қол жұмсауға итермелейтін факторлар өте көп және күрделі. Суицидтік мінез-құлықтың себептерін түсінуге тырысқанда физикалық және психикалық денсаулық жағдайын, өмірдегі стрестік оқиғаларды, сондай-ақ әлеуметтік және мәдени факторларды ескеру қажет.
Сізде осы тізбекте көрсетілген жайттардың бірі туындай ма ?
- жан-жақты немесе төзімсіз болып көрінетін ауырсыну;
- өзіңізді түкке тұрғысыз немесе үмітсіз сезіну;
- жалғыздық;
- үнемі қараңғы ойлар;
- алдыңызда тұрған мәселелерді өз-өзіне қол жұмсаудан басқа жолмен шеше алмау сезімі;
- егер сіз өлсеңіз, айналаңыздағы адамдар тек жақсы болады деген сезім;
- ойларыңыз бен сезімдеріңіздің себептерін түсіндіре алмау.
Сізге нені білу керек
- Сіз жалғыз емессіз. Көптеген адамдар осындай тәжірибені бастан өткерді және көмек ала алды.
- Өз – өзіне қол жұмсау туралы айту қалыпты жағдай. Әңгімелесу жағымсыз сезімдердің өткірлігін азайтуға көмектеседі.
- Өзіңізді өмірден айыру немесе өзіңізге зиян келтіру туралы ойлар ауыр психологиялық жағдайдың белгісі.
- Суицидтік ойлар әлсіздіктің көрінісі емес және өзіңізді кінәлауға себеп емес.
- Сіз оны жеңе аласыз.
- Сіз көмек ала аласыз.
Не істей аласыз
- Сенетін адамға өз сезімдеріңіз туралы айту.
- Медициналық қызметкерге – дәрігерге, психиатрға немесе кеңесшіге, әлеуметтік қызметкерге хабарласыңыз.
- Қолдау тобына қосылыңыз.
- Егер сіз дәл қазір өзіңізге зиян келтіруден қорқатын болсаңыз, төтенше жағдайлар қызметіне немесе дағдарыстық көмекке хабарласыңыз.
Есіңізде болсын: сіз жалғыз емессіз. Егер сіз өмір сүрудің қажеті жоқ деп ойласаңыз, көмек сұраңыз.
Нені білу керек
- Өз-өзіне қол жұмсау туралы айту ұят емес.
- Адамнан суицид туралы ойлайсыз ба деп сұрау арқылы сіз оны суицидтік ойларды жүзеге асыруға итермелемейсіз. Керісінше, қарым-қатынас көбінесе мазасыздық деңгейін төмендетеді және оны басқа адамның түсінетінін білу оған көмектеседі.
Қауіпті белгілер:
- Көңіл-күйдің күрт өзгеруі;
- Қарым-қатынастан бас тарту;
- Суицидтік ойларды, сезімдерді немесе ниеттерді айту;
- «Егер мен өлсем, ешкім өкінбейді» немесе «Өмір сүруге ешқандай себеп қалмады» сияқты тіркестер;
- өз-өзіне қол жұмсау жолдарын іздеу;
- жақын туыстары, достарымен қоштасу;
- мүлік пен құнды заттарды тарату.
Кім тәуекелге барады ?
- Өзін-өзі өлтіруге тырысқан адамдар;
- Жіті психологиялық күйзеліске ұшыраған немесе депрессияға ұшыраған адамдар;
- Әлеуметтік тұрғыдан оқшауланған адамдар;
- Алкогольді немесе есірткіні көп пайдаланатын адамдар;
- Созылмалы ауруы немесе ауыр сырқаты бар пациенттер;
- Зорлық-зомбылық көрген, басқа да түрлі травма алғандар;
- Маргиналданған немесе кемсітілген халық топтарының өкілдері
Не істей аласыз
- Суицидке барады деп қауіптенген адаммен сабырмен сөйлесуге уақыт бөліңіз. Оны тыңдауға дайын екеніңізді білдіріңіз.
- Адамға медициналық қызметкерден (дәрігер, психиатр), консультанттан немесе әлеуметтік қызметкерден көмек сұрауға кеңес беріңіз. Оны кездесуге ертіп баруды ұсыныңыз.
- Егер сіз адамға қауіп төніп тұр деп ойласаңыз, оны жалғыз қалдырмаңыз. Төтенше жағдайлар қызметіне, дағдарыс кезіндегі жедел жәрдем желісіне, медицина маманына немесе адамның туысына хабарласыңыз.
- Егер сізбен бірге тұратын адамның жағдайы туралы алаңдасаңыз, өзіне зиян келтіретін тұрмыстық заттарды жасырыңыз.
- Адамның жағдайын анықтау үшін оған үнемі барып тұрыңыз.
Есіңізде болсын: егер сізге таныс адам суицид туралы ойлайды деп күдіктенсеңіз, онымен осы проблема туралы сөйлесіңіз. Оны кінәламай, көңілін қалдырмай тыңдаңыз, көмек ұсыныңыз.
