Қаржы пирамидалары — бұл жаңа қатысушыларды тарту арқылы жұмыс істейтін алаяқтық жүйе. Жаңа қатысушылардың ақша қаражаты бұрынғы қатысушыларға қайта бөлінуі мен елеулі табыс уәделеріне негізделген бұл схема көптеген адамдардың қаржылық жағдайына теріс әсерін тигізеді.
Лицензиясыз қызмет көрсету
Қаржылық алаяқтықтың ең кең таралған түрлерінің бірі лицензиясыз қызмет көрсету болып табылады. Лицензиясыз қызмет көрсету қаржылық қызметтерді ұсыну немесе делдалдық арқылы пайда табу мақсатында заңсыз әрекеттерді жүзеге асыруды қамтиды. Мұндай қызмет түрлері мемлекеттік органдардың бақылауын айналып өтіп, азаматтарға немесе ұйымдарға экономикалық зиян келтіруі мүмкін. Лицензияның болуы қаржылық қызметтерді заңды және қауіпсіз түрде жүргізу үшін қажет.
Лицензиясыз қызмет көрсету, әдетте, тұтынушыларды алдап, оларға өздерінің заңды қызметтерін ұсынып, түрлі тиімді шарттармен тартуға тырысады. Мысалы, жеке тұлғалар немесе компаниялар, егер олар лицензиясыз болса, инвестициялау, кредит беру, сақтандыру немесе қаржы кеңес беру сияқты қызметтерді ұсына алады. Тұтынушылар бұл қызметтерді пайдаланғанда, олар заңды қорғауға ие болмай, алаяқтықтың құрбаны болу тәуекеліне тап болады.
Лицензиясыз қызмет көрсетудің басқа да түрлері, мысалы, несие берушілердің жалған ұйымдарына, пирамидалы схемаларға, немесе интернет алаяқтығына жататын тіркелген шабуылдарды қамтиды. Мұндай қызметтер көбінесе шалт етіп шығатын жарнамалар мен интернеттегі пікірлер арқылы таралады. Олар адамды жылдам ақша табуға, жеңілдіктермен несие алуға немесе қаржылық мәселелерді шешуге шақырады. Алайда, көптеген жағдайларда бұл қызметтерге байланысты уәделер орындалмай, адамдардың ақша салуымен ғана шектеледі.
Психологиялық тұрғыдан адамды лицензиясыз қызметтерге тарту үшін алаяқтар жиі эмоциялық манипуляцияны қолданады. Мысалы, адамдар қаржылық қиындықтарға тап болғанда немесе тез ақшаға мұқтаж болғанда, олар көбінесе логиканы емес, эмоцияларын басшылыққа алады. Алаяқтар бұл сәтті пайдаланып, клиенттеріне дайын шешімдерді ұсынып, оларға сенім артады. Бұл алаяқтық схемалар ұсынылған қызметтердің артықшылықтарын асқақтатып көрсету арқылы жүзеге асады, ал тұтынушылар өздерінің қаржылық қауіпсіздігін елемей, ақша салуға келіседі.
Заңсыз түрде қызмет көрсететін тұлғалар көбінесе клиенттердің жеке мәліметтерін ұрлауға да мүдделі. Олар интернетте немесе арнайы сайттар арқылы тұтынушылардың ақпараттарын жинап, оны өздерінің жеке мүдделеріне пайдалануы мүмкін. Бұл әсіресе интернет алаяқтығының кеңінен таралған түрлерінің бірі болып табылады, онда дәрменсіздік танытқан клиенттер өздерінің жеке ақпараттарын сенімді деп есептеп, алаяқтарға табыстайды.
Қазақстан Республикасындағы қаржылық нарықты реттеуші орган мемлекетте қаржылық қызметті лицензиялау мәселесін қадағалайды. Алайда, тек бақылаушы органдардың жұмысы жеткіліксіз. Әрбір азамат өз қаржылық сауаттылығын арттыруы қажет. Бұндай амал адамды лицензиясыз қызмет көрсету мәселесінен қорғап, өз құқықтарын түсінуге мүмкіндік береді. Финансылық сауаттылық тек жеке адамды ғана емес, бүкіл қоғамды қорғауға мүмкіндік береді, себебі бір адам алған сабақтар мен тәжірибелер басқаларға да пайдасы тиеді.
Лицензиясыз қызмет көрсету мәселесіне қарсы күресудің тиімді шешімдерінің бірі — қоғамдық ақпараттық кампанияларды жүргізу. Мұндай кампаниялар азаматтарды лицензиясыз қызмет көрсетудің белгілерімен, зиянды салдарымен және алаяқтықтың алдын алудың әдістерімен таныстыра алады. Адамдар, мысалы, компаниялардың лицензиясы мен рұқсат беруші құжаттарын тексеру, резервтік ақпараттарды пайдалану, қаржылық келісімшарттарды егжей-тегжейлі оқу, өздерінің қаржылық құқықтарын қорғау бойынша курстар мен семинарларға қатысу сияқты қарапайым шараларды есте сақтауы тиіс.
Сондай-ақ, қаржылық алаяқтыққа қарсы қолдануға болатын мемлекет қаржылық реттеу жүйесінің дамуы да маңызды. Реттеу органдары өзінің бақылау механизмдерін жетілдіріп, лицензиясыз қызмет көрсетушілерді анықтау және олармен күресудің жаңа әдістерін енгізу қажет. Технологиялық аудиторлық платформаларды қолдану арқылы, қаржылық төлемдерді бақылау мен барлық ықтимал алаяқтық схемаларды анықтау мүмкіндігі өседі.
Лицензиясыз қызмет көрсету — бұл қаржылық алаяқтықтың өте қауіпті түрлерінің бірі. Ол адамдардың сеніміне кіріп, олардың экономикалық жағдайына нұқсан келтіреді. Сондықтан, әрбір азамат қажетті ақпараттарын білуі, өз құқықтарын түсінуі және қаржылық әлемнің ойын ережелерін білуі қажет. Алаяқтықтан зардап шеккендердің оқиғалары, білім беру жүйесі мен қоғамның әлеуметтік жауапкершілігі арқылы таралып, жан-жақты талданып, арнайы зерттеу жұмыстарының нәтижесінде бұл жағымсыз құбылысқа қарсы күресті тиімді жүргізу мүмкіндігі пайда болады.
