Қаржыңызды, байланыстарыңызды және аккаунттарыңызды қорғау үшін не істеу қажет?
Смартфондар қазірдің өзінде үлкен көлемдегі жеке және қаржылық ақпаратты сақтайтын орынға айналды. Сондықтан құрылғының ұрлануы немесе жоғалуы трагедияға тең болып саналады. Соңғы ресми деректер бойынша, Қазақстанда «мобильді телефон ұрлау» қылмысының деңгейі жоғары. Абоненттік құрылғыларды міндетті түрде тіркеу (IMEI*) мұндай қылмыстардың санын азайтуға көп көмек көрсете алмады – телефондар бұрын да ұрланатын, қазір де ұрлануда.
Телефонды жоғалтқан кезде немесе оны ұрлағанда не істеу керек
Бүгінгі күні мобильді құрылғының жоғалуы кәдімгі проблема болуы және жағымсыз салдарға – сіздің дербес ақпаратыңыздың жария болуына әкелуі мүмкін. Ол жөнінде толығырақ Fingramota.kz порталына сілтеме жасаған 4tagan.kz жазады.
Бірінші қадам: SIM-картаны бұғаттаңыз
Бұл өте маңызды, себебі алаяқтар сіздің SIM-картаңызды басқа адамдарға қоңырау шалу және SMS немесе мессенджерлер арқылы зиянды хабарламалар жіберу арқылы пайдалана алады.
Мысалы, алаяқтар сіздің телефон кітапшаңыздағы байланыс иесіне WhatsApp-қа «Фотодағы сен бе?» немесе «Қарашы, бұл қызық» деген мәтіні бар файл жібере алады. Бұл файлды ашқаннан кейін пайдаланушы өз құрылғысына вирус жүктейді.
Немесе алаяқтар ықтимал құрбандарға қоңырау шалып, дипфейкті пайдаланып, ақшаны шұғыл аударуды сұрап, дауысыңызды бұрмалай алады.
Егер қоңырау немесе хабарламалар телефоннан болса, сіздің қатыспағаныңызды дәлелдеу оңай болмайды. Сондықтан құрылғының жоғалуы анықталғаннан кейін ұялы байланыс операторының қолдау қызметіне хабарласу маңызды.
Бұғаттаудан кейін SIM-карта қоңыраулар мен басқа операциялар үшін қолжетімді болмайды. Бөгде адамдар сіздің нөміріңізді пайдалана алмайды, сонымен қатар алаяқтық үшін төлемдерді растай алмайды.
WhatsApp-ты қалпына келтіру үшін сол телефон нөмірі бар жаңа SIM-картаны іске қосып, SMS-хабарламада немесе телефон арқылы алатын алты таңбалы кодты енгізу арқылы WhatsApp-қа қайта тіркелу керек.
WhatsApp-қа қайта тіркелгеннен кейін жаңа смартфон жоғалған немесе ұрланған құрылғыдағы WhatsApp есептік жазбаңыздан автоматты түрде шығады, себебі бұл мессенджердің ерекшелігі – оны бір уақытта тек бір телефон нөміріне тіркеуге болады.
Аккаунтқа кіруді қалпына келтіргеннен кейін құрылғыны қорғауды екі факторлы аутентификация, кіру коды, саусақ ізі бойынша бұғаттауды ашу немесе телефон үлгісі үшін қолжетімді басқа әдістермен орнату ұсынылады.
Екінші қадам: құрылғыны қашықтан бұғаттаңыз
Телефонды қашықтан бұғаттау алаяқтардың сіздің деректеріңізге кіруіне жол бермейді. Сіз сондай-ақ маңызды ақпаратты жоя аласыз немесе жасыра аласыз – бәрі іске қосуға байланысты.
Егер сізде Android телефоны болса, https://www.google.com/android/find/ сілтемесі бойынша «Құрылғыны табу» қызметін пайдалану және Google-аккаунтына кіру қажет. Бұдан әрі «Құрылғыны бұғаттауды» таңдаңыз. Егер телефон ұрланбай, жоғалып кетсе, сіз бұғаттау экранында байланыс нөмірімен хабарлама орната аласыз (мысалы, «Телефон жоғалды, … нөмірге қоңырау шалыңыз»).
IPhone үшін алгоритм мынадай болады: iCloud-қа басқа құрылғыға кіріңіз, «Iphone табу» бөлімінен құрылғыны таңдаңыз, «Жоғалған режимді» қосыңыз. Егер сіздің телефоныңыз ұрланбаса және сіз оны жоғалтсаңыз, құпиясөзді орнатыңыз және табылған адамға хабарлама қалдырыңыз.
Үшінші қадам: маңызды аккаунттардан құпиясөздерді өзгертіңіз
Егер сіздің телефоныңыз құпиясөзбен қорғалмаса немесе алаяқтар оны бұзса, ұрланған телефон арқылы сіздің аккаунттарыңызға (төлем карточкасы байланған банктердің немесе басқа ұйымдардың қосымшаларына, поштаға, әлеуметтік желілерге, мемлекеттік қызметтер сервисіне және т.б.) кіруді зиянкестер ақшаны ұрлау немесе бопсалау үшін пайдалана алады. Сондықтан жаңа құрылғыдағы барлық құпиясөздерді міндетті түрде өзгерту керек).
Төртінші қадам: полицияға хабарласыңыз
Сонымен, сіз SIM-картаны бұғаттадыңыз, деректеріңізді қорғадыңыз, енді полицияға арыз жазу керек. Ол үшін құжаттарды (чек, кепілдік, телефон сатып алуға арналған шарт) және IMEI (бірегей құрылғы нөмірі) бар телефонды орауды жинаңыз. Өтінішті жазу кезінде міндетті түрде: жоғалту немесе ұрлау жағдайларын; телефон моделін және оның IMEI көрсетіңіз. Сондай-ақ, өтініштің көшірмесін құқық қорғау органдарына ресми түрде жүгінгеніңіздің дәлелі ретінде сақтаңыз.
Бесінші қадам: сізге қызмет көрсететін қаржы ұйымдарына ескерту жасаңыз
Бұл артық болып көрінуі мүмкін, себебі сіз алаяқтар сіздің деректеріңізге жетпейтініне көз жеткіздіңіз. Бірақ сізге қызмет көрсететін қаржы ұйымдарына қоңырау шалу ешқашан артық болмайды, себебі мәселе сіздің қаржылық қауіпсіздігіңізге қатысты. Телефон жоғалғанын хабарлаңыз және кейінгі қадамдар туралы кеңес алыңыз.
Картаңызды бұғаттау керек – ол қайта шығарылады және жақында күдікті операциялардың жүргізілу-жүргізілмеуін тексеріңіз.
Болашаққа арналған пайдалы ұсынымдар
Егер сіз телефонды жоғалтпайтындығыңызға және оның ұрланбайтынына сенімді болсаңыз да, қауіпсіздіктің негізгі қағидаларын сақтау қажет:
Телефоныңызға биометриялық бұғаттауды орнатыңыз: құпиясөздер, саусақ іздері, Face ID. Бұғаттауу неғұрлым ерекше және күрделі болса, соғұрлым жақсы.
Вирусқа қарсы қосымшаны орнатыңыз және үнемі жаңартып отырыңыз. Ол бұзу әрекеттерінен және телефонмен күдікті амалдардан қорғай алады.
Құпиясөздерді жазбаларда немесе хабарламаларда сақтамаңыз. Сондай-ақ, барлық аккаунттарда бірдей құпиясөзді пайдаланбаңыз. Құпиясөзді бұзуды қиындату үшін құпиясөз менеджерлерін пайдалануға болады.
Қауіпсіздік өлшемдерінін үнемі жаңартып отырыңыз: құпиясөздерді өзгертіңіз, екі факторлы аутентификацияны қосыңыз
Телефон жоғалту – кез келген адамның басынан өтуі мүмкін жағдай, бірақ дұрыс әрекеттердің арқасында мәліметтеріңізді қорғап, құрылғыңызды қайтаруға мүмкіндік аласыз. Сондықтан әрдайым PIN-код орнатып, мәліметтерді резервтік түрде сақтап жүріңіз.
