Көбі жалған ақпарат пен фейкті шатастырады. Жалған ақпарат көбіне статистикалық мәліметтерге қатысты болады. Белгілі бір жаңалықтың арасында айтылған статистика қате болса, оны сөз арасында байқамай қаламыз. Ал фейк көбіне аудиторияның эмоциясына әсер етеді және жаңадан құрастырылады. Фейктің зомби-фейк деген түрі болады. Ол өлмейтін ақпарат түрі. Бұл туралы «Aqiqat»-қа сілтеме жасаған 4tagan.kz жазады. Мәселен, осы жолы әлеуметтік желі арқылы тараған ақпараттың жалған екенін журналистер айтып, дәлелдеп берсе де, ол біраз уақыт саябырсып, араға уақыт салып, басқа қырынан қайта тарала бастайды. Бір рет, екі рет төтеп бергенімізбен, үшіншісінде иланып қалуымыз мүмкін.
Жалған ақпарат пен фейкке иланбаудың жолы – сыни ойлай білу. Кез келген ақпаратқа күмәнмен қарауға дағдыланған жөн. Мейлі оны уатсаптан туғаныңыз, досыңыз, танысыңыз, көршіңіз жіберсе де күмәнмен қарау керек. Сіздің бір адамға деген шексіз сеніміңіз сізді жалған ақпараттың жетегінде кетуге итермелемеуі керек. Мұндайда ең бірінші көмекші – күмән. Күманданған ақпаратты таратпауды үйрену.
Медиасауат мектептерде оқытыла бастады деп қазір қуанып жүргеніміз рас. Алайда, медиасауат дегенді дұрыс түсінетіндер аз. Пән енгенмен, оны оқытатын маман жоқ. Ол үшін мұғалімдерді үнемі тренингтен өткізу керек. Ал қазір әр мектепте әртүрлі пән мұғалімі сабақ беріп жүр. Мәселен, өзім туып-өскен Текелі қаласында бұл пәнді бір мектептке тарих пәнінің, енді бір мектепте география пәнінің мұғалімі өтеді екен. Мұндайда ол пәннің оқушыларға әсері туралы айту қиын».
Сең қозғалды. Оқулық бар. Ал оны кім, қашан, қалай дайындады? Бұл туралы MediaNet Халықаралық журналистика орталығындағы Медиасауат бағдарламасының жетекшісі А.Кошкинадан сұрадық.
«Оқу-әдістемелік кешенді Америка Құрама Штаттары халықаралық даму агенттігінің (USAID) қолдауымен Internews жобасы аясында «MediaNet» халықаралық журналистика орталығы» қоғамдық қоры әзірледі. Қазақ тіліндегі оқулықтың сілтемесі: https://medianet.ngo/kk-kz/archives/5132 Мұғалімдерге арналған қазақ тіліндегі әдістемелік нұсқаулық: https://medianet.ngo/kk-kz/archives/5104.
