Дезинформация таратушылар адамның әлеуметтік ортасын, психологиялық «аңғалдығын», сенгіштігін ұтымды пайдаланады. Жалған ақпаратты бөлісуге айғай-аттанға толы хабар-ошарды таратуға жетелейді, Тіпті баршамызға таныс жағдай, Whatsapp-тағы «туысқандар чатын» алайық. Тағаны, таянышы жоқ ақпараттарды жақындарынан естіген, не олардың жетегімен оқыған жандар дәп сол дерекке имандай сенеді. Өйткені кішкенеден «не айтса да атаңдікі дұрыс, аға-әпкеңдікі дұрыс» деген қасаң қағида миға берік сіңірілген әрі олардың сенімді дереккөздермен ақпарат тарататын «тысқары» адамдарға қарағанда өз әлеуметтік ортасы, туған айналасымен ертеден іргетасы мығым қаланған байланысы бар. Аудиторияға мұндай соқыр сенімді қоғамдық пікір жетекшілері (блогерлер, танымал адамдар, әншілер, масс медиада белсенді кәсіпкерлер) де ұялатады.
Инстаграмда оқырманы көп пайдаланушының «айтқанын заң» санайтын үлкен топтың қалыптасқанын да көзіміз көріп жүр. Жалпы, жалған ақпарат жетегінде кетпеудің алғашқы әліпбиі – «Не айтса да, соныкі – дұрыс» ұстанымынан арылу, көз тіккен ақпаратыңның дұрыс-бұрыстығына деген күмән. Әдетте, жалған ақпараттың ішкі табиғатынан бірқатар элементтерді аңдауға болады.
Оларды қазақы дүниетаныммен жіктеп көрейік. Мәселен, драматизм элементтерінің шектен тыс молдығы (эмоцияға, біреуді қаралауға, әсіре әспеттеуге, тереңдіксіз талдауға, қызуқанды үндеуге шақыратын мәтіндер бітімі), тарапсыздық мәселесі (ақ-қарасын айқын айтпау, бір жақты, бір тұсын зорайтып көрсетуге деген талпыныс), сілтемелер мен дереккөздердің нақты көрсетілмеуі не аздығы, қоғамдық пікір мен көнтері ұғымдарды жалған ақпарат мазмұнымен ақтап алуға тырысатын жаңалықтар, т.с.с. Әдетте, жалған ақпараттың астарында жалаң мүдде жатады.
Даурықтыру, қоғамда ежелден келе жатқан жалаң түсініктердің жалған ақпарат арқылы түбірін нығайту, социум дамуына кереғар саясат құру, адами сананы манипуляциялау, ми мен таным көкжиегінде жаңылыс хабар арқылы қасаң қағида орнықтыру және аудиторияны үрей арқылы билеп-төстеу.
Д.ҚАСТАЙ
